LINGUANET, Lan Munduko euskara planen inguruko ikastaroa

Asmoz Fundazioak, bosgarren urtez jarraian, Linguanet antolatu du, lan munduko euskara planen inguruko ikastaroa alegia. Euskararen erabilera bultzatzeko egitasmoak ugalduz doaz azken urteotan eta euskara erabiltzen diren esparruak zabalduz joan daitezen gero eta gehiago dira euskara planetan murgildu diren enpresak. Planen kopurua haunditzeak ekarri du, besteak beste, erabiltzen den metodologia sendotzen, hornitzen eta erabiltzaile berriengana zabaltzen joatea.

Horren adiera da Asmoz Fundazioak eta Eusko Jaurlaritzaren Hizkuntza Politikarako Sailburuordetzak, Emun, Elhuyar eta Artez elkarteekin elkarlanean, internet bidez antolatzen duen Linguanet ikastaroa. 50 ordutako ikastaro honek, internet bidez, euskara planen inguruko oinarrizko ezagutza teorikoa eskaintzea du helburu. Eguneroko praktiken esperientziak ezagutzeko aukera aurrez aurreko hiru tailer praktikoen bitartez izaten da. Hortaz, ikastaroak pedagogikoki formazio malgua, arina eta trinkoa eskaintzen du.

Euskararen erabilera sustatzeko lanean dihardutenei zuzenduriko formazioa izanik, hartzailea eremu askotarikoa izan daiteke: erakunde eta enpresetako teknikari eta koordinatzaileak, lan munduan aritzeko asmoa duten ikerlari eta ikasleak, euskararen presentzia areagotzeko lanean diharduten erakunde publikoetako langileak, hizkuntza normalkuntzako arduradunak,...

Ikastaroaren arrakastaren partaide dira ere laguntzaile eta irakasle moduan dabiltzan herri administrazio eta esparru sozioekonomikoetan diharduten hizkuntza plangintzako profesionalak.

Otsailaren 25ean hasi eta maiatza bitarte iraungo duen ikastaro honen informazio orokorra eta izen-emate orria Asmoz Fundazioko http://linguanet.asmoz.org webgunean topa daitezke.

INPUTetik OUTPUTera. Bigarren hizkuntzaren eskurapena: irakasleentzako gidaliburua

Amaitu berri dut liburu honen irakurketa eta hainbat ideia botatzera ausartuko naiz.

Lehenik eta behin, oso liburu interesgarria iruditu zait. Irakurterraza da; adibidez hornituta dago, hainbat hizkuntzatakoak baina itzultzaileak ondo ekarriak euskararen kasura hainbatetan; eta irakasleok ditugun hainbat intuizio paperera dakartzana. Hori bai, hizkuntzen eskurapenaz ari da, eta ez ikaskuntzaz. Eta eskurapena dioenean, hitz egiteaz ari da. Egileak esaten duen moduan, pertsona batek ingelesez dakien galdetzen dugunean, ez gara ari ingelesez hainbat gauza egiten ote dakien, baizik eta hitz egiten dakien, egoera guztietan.

Eta, alde horretatik, onena denok etxera joatea delako sentsazioa geratu zait. Ze, izan ere, planteatzen baitu eskurapena eta ikaskuntza independenteak direla bata bestearengandik. Zentzu honetan, oso eredugarria iruditu zait 106. orrialdean dagoen pasarte bat:

"Bihurtzen" al da jakintza esplizitua jakintza inplizitua? [kontuan hartu berarentzat hizkuntzaren jakintza inplizituak adierazten duela soilik hizkuntzaren eskurapena] BHEko [Bigarren Hizkuntzaren Eskurapena] aditu gehienen iritziz, ez. Jakintza inplizitua sortzeko "bideratzailea" edo "lagungarria" izatea ez da arau inplizitu "bihurtzea". Analogia bat eginez, jo dezagun pertsona batek hanka apurtu duela eta makuluez dabilela. Makuluek lagundu egiten diote ibiltzen, baina horretaz gain hanka geldirik izaten laguntzen diote. Geldirik izan behar du hanka (eta kaltzioa hartu eta abar) hautsitako hezurra osatzeko. Hanka osatzen zaionean ez dugu esaten makuluek osatu diotenik edo makuluak pertsonaren hanka bihurtu direnik. Osatzen lagundu diotela diogu.

Beraz, nolabait esatearren, gure lana izango litzateke pertsonak nolabaiteko laguntza izatea bigarren hizkuntzan maneiatzeko; bitartean, Garatuz Doan Sistema (tarteko hizkuntza, gure berbetan), horixe, garatuz joango da, input komunikatiboarekin harremanetan badago.

Uste nuen Krashenen jarraitzaileei ez zietela, jada, argitaratzen; baina haren kutsua sentitu dut hainbat momentutan. Eskurapenaren gakoa inputean dagoela diosku: zenbat eta input gehiago jaso, orduan eta arinago gauzatuko da eskurapena, esanahia bilatzen, lehenengo, eta esanahia eratzeko forman, gero, arituko baita bigarren hizkuntza eskuratu nahi duena.

Outputaren funtzio lagungarria ere azpimarratzen digu, beti ere, zentzu komunikatiboa badu, eta elkarreraginean gauzatzen bada; elkarreraginak dakarren esanahiaren negoziazioa da, Van Pattenentzat, gauzarik interesgarriena.

Gure eskolei begira, honako ondorio nagusiak ateratzen ditu (189. or.)

• zenbat eta input gehiago, hobeto (zenbat eta gehiago oinarritu esanahian eskola, orduan eta hobeto); [hori bagenekien]
• zenbat eta interakzio [maila eta norabide guztietan] gehiago, hobeto; [hori ere bagenekien, baina ez dakit zer neurritan hartzen dugun kontuan]
• ikasleen ekoizpen guztiak esanguran oinarrituak edo komunikatiboak izan beharko lukete; [hau ere, jakin arren, ez dakit gure teoriak eta praktikak bat datozen]
• forma (edo gramatikaren irakaskuntza) arretagunea izanez gero, esanahian oinarritu beharko litzateke eta inputari edo komunikazioari lotua [idem]; eta
• kontuz ibili beharko ginateke ikasleengandik ze espero dugun [ikasleei esijitzen dieguna egingarria ote da?]

Baina, bestalde, eskurapen prozesuaren inguruan ematen dituen hainbat eta hainbat azalpen oso-oso interesgarriak iruditu zaizkit; hainbat gauzari esplikazioa aurkitu diedalakoan nago. Eta, Van Pattenek berak esaten duen moduan, hizkuntzaren eskurapenaren inguruko hainbat gako baditugu, errazago izango zaigu non eragin erabakitzea.

Hori bai, hainbat azalpen ematen ditu egia unibertsalak balira bezala. Irakurtzen duzunean, ba, pentsatzen duzu: "halako aditu batek esaten baditu... kontxo! egia izango dira"; harik eta azaltzen duen arte zergatik umeek ikasten duten lehenago AMA esaten AITA baino (Ma ahoskatzen errazago ikasten omen da, Ta ahoskatzen baino), eta nire eta nire ingurukoen kasuaz konparatu: nire koadrilakoen ume guztiek ikasi dute lehenengo AITA esaten, eta gero AMA; beno, nireak oraindik ez du AMA esaten. Orduan, egia unibertsal horiek zalantzan jartzen hasten zara.

Baina, orokorrean, oso liburu interesgarria. Irakurri, eta gehitu honi irakurketa berriak.

Udal euskaltegiak

Akaso oker ibiliko naiz, erabat erratuta apika, baina nire irudiko udal euskaltegiek, egun, erregimen legal bera duten zentroek osatutako sare administratibo hutsa osatzen dute. Gure mundutxoan diren beste sareek badute egituraketa osoagoa: didaktika zerbitzu propioa, organigrama bateratua... baina udal euskaltegiek HABEren gonapean hazitako umezurtz geratu diren kumetxo amazuloak dirudite. Bakoitzak berea egiten du, baina ez dago benetako elkarlanik, norabide edo proiektu partekaturik.

Udal Euskaltegien sarea. Udal euskaltegiak via kwout

Mirari Bereziartuak dioen moduan, proiektuek lidergoa behar dute. Mirarik lidergo ereduak bilatzeko orduan naturari begiratzen dio. Bisonteak, kurriloak eta hegaluzeak hartzen ditu adibide. Bisonte taldea lider bakarrari erantzunez mugitzen da, liderrik ezean noraezean geratzen da. Kurriloak uve forman mugitzen dira, erpinean liderra dutela, liderrak huts eginez gero ondoan doanak hartzen du bere lekua eta sinkronian jarraitzen du hegan banda osoak. Hegaluzeei dagokionean, ia ezinezkoa da liderra zein den identifikatzea; denek egiten dute bat, sare perfektua osatuz.

Zail izango zaigu, jakina, bat-batean hegaluzeek bezala jokatzea; tarteko hainbat urrats egin beharko ditugu, guk geuk, nagusitxoak gara eta. Baina, gaur gaurkoz, Toshacken buru gabeko oilaskoak ematen dugulako ustea dut. Nire usteak erdia ustel izango ahal dira!

PISAtik BECera

PISA informeak zalaparta ikaragarria sortu du komunikabide eta ikastetxeetan. Euskaraz ikasten duten ikasle gehienek probak erdaraz egin izanak hizkuntz normalkuntzaren aurkakoak aztoratu ditu. Iruzurra eta antzeko berbak erabili dituzte gero eta eskari handiagoa duen euskarazko irakaskuntzaren aurka egiteko. Egungo hezkuntza sistemaren defendatzaileek, berriz, argi adierazi dute kritika neurrigabez osaturiko kanpaina hau manipulazio hutsa dela. Tontxuk gidatzen duen departamentuak azterketok ama hizkuntzan egitea erabaki dela adierazi dute, munduko beste umeen modura, barneratuen duten hizkuntzan egin dituztela probok, alegia. Munduko gainontzeko umeak dauden maila berean egoteko.

Neuk zalantzak dauzkat gaitasun horiek (matematikan, irakurmenaren ulermenean...) zein hizkuntzatan erakutsi ditzaketen hobeto gure irakaskuntza sistemako ikasleek, baina antza denez, aurretik egindako ikerketa batzuen arabera, emaitzak hobeak dira (%86rentzat) espainolez.

Ni neu ere guraso erdaldunak nituen D ereduko ikaslea izan nintzen. Kalean lagunartean erdara genuen nagusi, baina arlo akademikoarekin loturikoak ez genituen erdaraz ezagutzen eta auzoko lagunek ea “quebrados” eta “oraciones” egiten genituen galdetzean, gu kikildu egiten ginen. “Pues no!”. Hori bai, zatikiak eta era guztietako esaldiak ederto menperatzen genituen.

Gaur egun, seguru nago, bai haiek eta bai gu kapaz gara, geure hizkuntzetan eta geure eguneroko beharren arabera, matematika kalkulu ezberdinak egiteko. Erdaraz guztiok ulertzen ditugu Correo, Gara, Deia, Marca eta oro har gure inguruan argitaratzen diren egunkari ezberdinetako artikulu orokorrak (B2). Ez ordea Berriakoak.

Gurekin ikastolan ikasitako askok ere ez dute horretarako gaitasunik lortu, edo inoiz lortu bazuten galdua dute honezkero.

Azken hauen gaitasunik eza jarraitutako ibilbidearekin lotuko nuke zalantzarik gabe. Euskarazko gune sinbolikoa elikatu eta hurbil izan dugunok baino ez dugu gaitasun hori eskuratu. Euren aisialdian euskararik erabili ez dutenek, erdarazko komunikabideak baino ez ditutztenek erabili, musika espainolez eta ingelesez baino entzun ez dutenek ez dute euskaraz aritzeko gutxieneko gaitasunik lortu.

Zentzu horretan bi gauza argi geratu dira: batetik, eskola ez dela nahikoa gutxitua den hizkuntza ikasleek osoki berengana dezaten, eta bestetik, gure ikasleek badutela nahikoa tresna gizarte erdaldunean, euskaraz ikasitakoa erdarara transferitzeko.

Hau guztia horrela delako, eskola ez delako nahikoa gure umeen biharko gaitasuna bermatzeko, plangintza askotan kontuan hartu izan da hau eta horrela idatzi. Aisialdia euskaraz burutzeko diru kopuru majoa bideratzen da herri ezberdinetako EBPNetan. Ipuin kontalariak ekarri, zinema euskaraz jarri... askotan gu gazteak gineneko pelikulak jartzeko (Willow joan den astean)

Atzo arratsaldean BECen burutzen den gabonetako parkera joan ginen, aurten lehenengo aldiz. Urteroko bisita izaten da Bizkaian umeak ditugunontzat, baita beste herrialdeetako askorentzat ere atzo ikusi ahal izan genuenez. Urtero sentsazio gazi-gozoaz irteten naiz handik. Atzokoan ere, umeek ondo pasatu bai, baina arrotz sentitu zirela somatu nuen behin baino gehiagotan. Gure umeak herri txiki euskaldun batekoak dira eta ez dira erdaraz bizi, eta igarri egiten zaie. Metroan telefonoz aitite-amamekin hitz egiten dutenean (erdaraz) bagoi osoa barrez lehertzen jartzeko gaitasuna dute, “ahora se para aita” (aita pareko da) eta antzeko perlak esaten dituztenean.

Esan bezala, BECera heldu eta ezagun piloa topatu genuen. Hiru areto zeuden barrakaz eta jolasez beteak. Batzuk ohiko barrakeroak ziren (gehienetan bezala erdaldunak). Beste batzuk entitate pribatu eta GKEen txiringitoak ziren (Telefonica, BBK, Euskaltel, ASPACE, Radio Nervion, Metro Bilbao...) Hauetako askotan ez zegoen ezer euskaraz idatzirik, begirale asko ere ez ziren gure umeekin komunikatzeko kapaz, baina gainera, Radio Nervion eta Metro Bilbaoko Karaokeetatik etengabe ari ziren gaztelaniazko eta ingelesezko musika kantatzen. Nahiko harrituta eta haserre geratu nintzen, baina tira, betiko euskaldun militante ipurterrea izateko gogorik ez nuen. Umeak ondo pasatzen ari ziren eta aldarrikapenetan hasteko unea ez zela erabaki nuen.

Baina nire tenperaturak goia jo zuen Eusko Jaurlaritzako karaokerako eskenatoki handitik monitoreak eta karaokeko parte hartzaile guztiek erdara hutsa erabiltzen zutela ikustean. Guztiz desinibituta zeuden ama batzuk “Borriquito como tú” hasi zirenean ezin izan nuen gehiago eta taulara hurbildu nintzen begiraleei kanten zerrenda eskatzeko. 25 diska zeuzkaten aukeratzeko, bakoitzak 20 bat kanta. Matematiketan gaizki ikasi ez banuen 500 bat kanta zeuden (eta nik “Borriquito como tú” entzun behar). Tira ba, bat bera ere ez zegoen euskaraz!! David Bustamante, Ainhoa, Camela, Estopa... baita Camilo Sexto ere!! (ez da txantxa) Baina euskaraz ezertxo ere ez.

Gure arteko komentarioak gogorrak izan ziren, ekintza ezberdinak bururatu zitzaizkigun, baina denak ere “politikoki ez zuzenak”. Intransigente eta intolerante moduan geratzeko arrisku larrian berriz ere.

Kontuak kontu, umeentzako “la letxe” den urteroko gabonetako parke hori A eredu gordinean dagoela esan dezakegu. Bitartean gure herrian euskarazko zinea jarriko dugu, umeen guraso militanteek beren umeak ekar ditzaten.

Seguru nago gure seme alabek lortuko dutela batxilerrera heldu orduko PISAn eskatutako gutxieneko maila espainolez ere. Espero dut ingelesez eta frantsesez ere gutxieneko maila eskuratzea. Baina beren belaunaldiko beste gazteek euskaraz normaltasunez aritzeko gaitasuna nekez lortuko dute benetan garrantzitsuak diren gertakizunetan hizkuntzaren presentzia hutsaren hurrena izaten jarraitzen badu. Are gehiago, plangintzak normatiboak ezarri dituztenek ere ahaztu egiten badute betetzearen garrantzia.

Nik horrelakoetan isunak jarri beharko liratekeela uste dut, bestela norbaitek spray bat hartu edo karaoke makina lapurtu eta kartzelaratua izateko arriskuan egongo da eta.