euskaldunberriak

Txotxolokeriak

Ez zaizue inoiz pasatu? Bolada batean berba bat atzetik dabilkizula ematen du. Erlaziorik gabe han eta hemen entzun edo pentsamendura etortzen zaizu. Egunotan euskaraz (eta hizkuntza guztietan) sinonimo asko dituen batekin pasatu zait niri.

Sinonimo batekin definitu du gaur batek "kuadrilategi" egitasmoa, eta irakurri dudana interpretatzen jarraituta egiten ditugun beste hainbat gauza ere adiera berdinarekin ezaugarrituko lituzkeela begitandu zait. Hori ez da serioa, ez da inportantea... Inportantea "Y" da.

Atzo Leireren Frantziako tourrekoak irakurtzen... Hango teknologia eta hango bitartekoak hona ekarrita...pentsatu. Eta zenbatek esango ligukete "Ba! Hori guztia X bat baino ez da"?

Eta entzun diet gero auzokideei Tas-Tasen. Berbalaguna, euskara elkartea... hau eta bestea egiten dela. Eta batzuen ahotsa berriro: "Ba! Xak!"

Eta Euskara Irakasleak han dabilela, jendea dabil batzen apurka-apurka. Gauzatxo batzuk esaten dira... Tira. "Bo! Beste X bat! Inportanteena "Y" da.

Eta zer esanik ez! Esaizu helduen euskalduntze-alfabetatzean zerbait berria behar dela, ikuspegi irekiagoa behar dela, gauzak betiko triunbiratoaren menpetik atera behar direla. Eta entzungo dituzuen guztien hasieran X bat egongo da, eta gero Xen adiera esparrua hedatzen joango da, lotura semantikoaren kateak berbak eta esakuneak ekarriko ditu parrastaka. Patologia, ostrazismoa edo anatemizazioan amaitu arte. Triunbiratoaren purrustadak.

Eta pentsatzen paratzen zara. Egunean zehar esan-entzun ditudan gauzetatik (edozein hizkuntzatan) zenbatek gaindituko lukete X kategoria hori? Gehienek ez. Eta egiten ditugunak? Berdintsu. Eta, txarrena, hotzean pentsatuta Y kategoriako zenbat ez dira Y jantzi soilak? X kategoriatik (handi)ustez altxatutako mozorroak. Y plantak egiten Xaren ustezko miseriak estaltzeko.

Letretakook ez gara izaten matematiketan onak. Baina egingo nuke X askok ez dutela Xⁿ egiten, akaso Y da X askoren batuketa. Edo, ezpabere, azken batean den-dena da X.

Enpin, baten batek esan zuen modura: "Pilosopia baino, hobeto oilozopia".

PD. Eta beste batzuek guretzat 0 balioa duen X bati 700 ematen diote.

Euskara berria

Xabier Mendiguren Elizegik Nire uste harroan blog berri(tu)an:

Aurrekoak irakurrita, badirudi euskalkiz hitz egitea dela ondo egiteko modu bakarra, eta itxi samarra baldin bada, hobeto. Baina ez. Pou anaiek (ez dakit izena nola duten ere, barka nazatela) euskaldun berriaren ahoskera tipikoa dute, Kutsidazutar guztien irribarrea pizteko moduko doinu horrekin, eta hala ere, egundoko soltura daukate hizketan, bixitasuna, abiada, zehaztasuna eta oparotasuna. Euskalduntze masiboaren ondorioz gure ondorengo guztiek horrela hitz egingo dutela hitz emango balidate, ni naizen talibantxo hau ez nintzateke izutuko; aitzitik, berehala izenpetuko nuke, hala izan dadin.

Ukan rides again

Pixka bat es mucho kanpaina berria aurkeztu du asteon Eusko Jaurlaritzak. Ukan birusa hartu dute berriro ikur horretarako. Bitxoak ez gintuen asko konbentzitu aurrekoan baina ez gaitezen itsusiarekin itsutu eta irakur dezagun oraingo kanpainaren asmoa:

Baztarrikak azaldu du kanapaina euskara jakin arren erabiltzen "ausartzen" ez diren pertsonei zuzenduta dagoela. "Ezer ezarri gabe eta estutu gabe hitz egin behar dute, modu naturalean, horrela denok irabazten dugulako" eta, azken finean, kanpainaren leloak honakoa diolako:"Pixka bat es mucho".

Hemen (pdf. Hau mania!) dauzkazue kanpainaren xehetasunak.

AZK komunikazioa blogean egin digute kanpainaren lehenengo analisi bat.

Ukan birusarenak zeharo indiferente uzten nauen bezalaxe, esan beharra daukat Patxi Baztarrikak zuzentzen duen sailburuordetzaren azken kanpainak bete betean asmatzen duela, ene ustetan. ‘Pixkabatesmucho’ lelopean, bakoitzak bere neurrian, lotsa barik eta eta akatsak akats, euskara erabiltzeko gonbitea datorkigu.

Publizista hauen aldetik harrera ona eduki du kanpaina. Gurera etorrita lehenengo iritzi batzuk irakurri ditugu Santurtziko Udal Euskaltegiaren webgunean, zerbait berria behintzat etorri dela dirudi.

Kanpainaren asmoa euskara apur bat jakin eta errorearen beldurra, ohiturarik ez edo naturaltasun falta dela erabiltzera ausartzen ez dutenei sakadatxoa ematea dela ematen du. Ezagutzatik erabilerarako pausoa aipatzen da. Pauso horretan trabatzen direnak asko ezagutzen ditugu guk, ezta?

Neuk ere esango nuke kanpainak berak haize fresko apur bat dakarkigula, bideoak eta erabili duten umorea estimatzekoak dira, orain arteko kanpainen grazigabekeriaren aldean behintzat.

Asmoa eta ideia hartuta burutazio batzuk:

• Azkenotan sano zabaldu den ideia dabil hor. Ikasturtearen hasiera ekitaldian Moreno Cabrerak halakoa aurkeztu zigun adibidez. Hizkuntza erabiltzeko beharra murritza bada ezagutza murritza nahikoa da erabiltzeko, beraz, hizkuntza-ikaslea ia hasieratik hasi daiteke erabiltzen, euskaldun "osoa" edo EGAduna izan arte itxaron gabe (eta bata edo bestea inoiz izateko helbururik gabe ere bai). Hala da nire ustez ere, baina horrek ez du kenduko euskara naturaltasunez, ohituraz eta abileziaz erabiliko diren komunikazio-sareen beharra.
• Euskara ikasi eta erabiltzeari tentsioa kendu nahi zaio, naturaltasuna eman. Ondo. Nago hala ere, naturaltasuna ez dela epe bateko iraupena duten kanpainekin soilik lortuko. Naturaltasun hori egunean egunekoan lantzeko guneak, aukerak eta laguntza behar dira. Naturaltasuna denbora kontua da azken batean, eta gainera hiztun konpetente asko ere erabiltzeko naturaltasun horren faltan daudela susmatzen dut. Izan ere naturaltasuna egokitasuna, jarioa eta halakoetatik haragoko kontua da, euskara zerbait berezia edo ez ohikoa egiten ari garen sentsazioa barik erabiltzea adibidez.
• Kolektibo handia dabil euskara ikasten eta gure egoeran euskaldun konpetenteek kolektibo horrenganako ardura eurenganatu behar dute duda barik. Ezin ditugu urrunetik ikusi, era "sinpatiko" hutsean. Geu gara haiek espero-behar dituzten hizkuntza transmisoreak neurri handi-handi batean. Baina horren aurretik, guk geuk ere egin behar dugu ahalegina euskara kontu sinpatiko-festiboetatik kontu serioetara eroateko. Hori bai, "patetikoak" izan barik, beti negarretan dabilenak ez du inor norberarengana erakartzen. Atxagaren diskurtso hartatik tiratuta, beharbada, sinpatiko edo patetiko barik, naturalak izatea da gakoa.
• Bistan dago helduen euskalduntzearentzat ere mezua dela hau guztia. Erabiltzea ikastearekin bat etorriko bada, ikasprozesuaren diseinuan islada beharko genuke. Ez da ezer berria, ikuspegi komunikatiboak aspaldian predikatzen duen zerbait da, baina gure kasuan horri erabilera bera sustatzeko ahalegina gehitu behar zaio, eta ez ikasleari praktikatzeko erak emateko soilik, hiztunaren konpetentzia edozein dela ere, hizkuntzaren erabilera ugaltzen eta finkatzen duten komunikazio-sareak eraikitzen ere bai.
  
• Kanpaina sinpatikoa berau duda barik, eta ez diot ironiaz. Baina aurretik dugun lana serio-serio eta luzea da. Espero dezagun Ukan besteko motza ez izatea sikieran.

mintzapraktika.org

Mintzapraktika.org atari berria aurkeztu dute gaur Bilbon Topaguneak eta AEK-k. Mintzapraktika proiektuen erreferentzia-ataria izan nahi du Mintzapraktika-org honek.

Kukutxua eginda hauek aurkitu ditugu:

• Mintzapraktika programen aurkezpena eta azalpena.
• Egitasmoen zerrenda.
• Blogen agregatzailea eta blogak sortzeko aukera.
• e-mintzapraktika izeneko inbentoa. Mintzapraktika sarera ekartzeko ahalegina nonbait. Foroa, txata eta Skype-n bidez taldeak sortzeko aukera berria ere zabaldu dute..
• Albistegia
• Mintzapraktika programen inguruko dokumentazioa.

Jarraipena egin beharko zaio MP ume jaio berriari.

Eguneraketa:

Topagunearen webgunean eta Sustatun informazio gehiago zabaldu da gaur arratsaldean. 

Komikiak euskaldun zaharrentzat

Arrasateko Zahar Berri egitasmokoak euren blogean euskaldun zaharrek euskaldun berriekin dauzkaten jarrerak "salatzeko" komiki sorta argitaratzen hasi dira. Horrela aurkeztu dute:

Zahar Berri euskara ikasleei edo euskararen bideari ekin diotenei laguntzeko egitasmo bat dela behin eta berriz azaldu dugu, baina euskaldun zaharrengana ere iritsi nahi genuke, gure egitasmoaren protagonista izateaz gain askotan euskaldun izan nahi dutenentzat oztopo ere bihurtzen baikara, askotan nahigabe edo konturatzeke gainera.

Gure jarrerak, euskaldun zaharron jarrerak, asko baldintza dezake euskara ikasteko ahalegina egiten dabilen jendearen motibazioa. Honegatik eta euskara ikasleen ahalegin hau baloratzeko eta bultzatzeko beharra ikusten dugulako, jarrera ez egoki hauek identifikatu eta salatzeko komiki batzuk argitaratuko ditugu blog honetan. Benetan nahiko genukeena komiki hauek ikustean zuen iritzia zein den jakitea da.

Komikiak esan bezala euren blogean argitaratuz joango dira. Flickr-en gordetzen hasi dira eta han ikus daitezke komiki gehiago.

• Zahar Berriren bloga
• Zahar Berri Flickr-en

Berton

Bertoko (gure auzoko) kontu pare bat Berton aldizkariak ekarrita. Berton herri-aldizkaria edo orain esaten den modura tokiko hedabidea dugu. Duela 9 urte bertoko euskaltzale batzuek sortu genuen eta bere ibilbidetxoa egin du hilean-hilean inguruko gauzak ekartzen.

Bertoko diogunean azalpena eman behar izaten dugu sarri, Bilboko auzo batzuetako aldizkaria da, antxinako Begoña errepublika osatzen zutenak (Begoña, Santutxu, Uribarri, Otxarkoaga,...).

Tira ba, lehengo astean 94. zenbakia irten zen eta gure mundu honekin lotutako artikulu pare bat topatu ditut.

Euskara ikasteko ez dago adinik

Bateko, Santutxun euskara ikasten dabiltzan adinekoen talde baten gaineko erreportajea egin dute. Interesarekin irakurri dut. Lanean azkenotan inoiz komentatu dugu euskara ikasteko interesa agertzen hasi dela adineko jendearen artean. Gainez egin barik ere, taldeak sortu dira han eta hemen. Eta jeneralean horietan dabiltzan irakasleak pozik ibiltzen dira. Jarrera ona, erritmo lasaia, ikasleek presio gutxi eta giro ona aipatzen da. Adineko jendeak berak eskatuta eratu dira taldeak sarritan.

Erreportajetik azken hau gustatu zait gehien bat:

Euren burua ikasturte honen bukaeran imajinatu ezkero denen itxaropenak antzekoak dira “orain baino gehiago ulertu eta zerbait hitz egitera animatzea” eta hori arinago lortzeko Bienvenidok eskaintza bat luzatzen die euskara ikasten dauden aitite-amamen iloba guztiei: “Gurekin euskaraz egin dezatela, guk ordainean paga igoko diegula, kar, kar, kar.” Eta, batek daki, horrela ere, agian uste baino lehenago, Balbinak Busturiko bere lagunekin kartetan euskaraz egingo du, eta José bere herria den Herrera de Pisuergan, berak esan bezala, klasetxoren bat emateko gai izango da, eta Felisa, Gotzone, Argia, Bienve eta gainontzekoak klasetik irten eta ilobekin euskaraz komunikatzeko gai izango dira.

Neska-mutikoak, badakizue, aitita-amamekin euskaraz, ezpabere paga barik. Beharbada HHEEkin erresuminduta dabiltzan irakasle askori honelako talde batekin terapiatxoa egitea ondo etorriko litzaieke.

Peskizaren jarraipena

Duela aste batzuk Bertonen berton agertu zen beste artikulu bat dela eta, euzkeldunbarriaren peskizan hasi nintzen, terminoa non-noiz hasi zen erabiltzen, eta gehien bat helduen euskalduntzearen fenomenoaren gainean jakinmina asetu guran.

Oraingoan, bigarren orrialdean 1915ean Santutxuko Karmelo elizan egindako argazkia paratu dute. Juventud Vascaren ospakizun batena. Eta testuan informazio interesgarria topatu dut:

Sortu eta urte gitxitara, Bilboko Juventud Vasca (EAJko gaztediak, gaur egungo EGIren aurrekoak) euskara eskolak emoten hasi zan. 1915ean ikasle moltzo handia batu eben Karmelon Alfredo Etxaberen ‘Matilde’ antzezlanean parte hartzeko...

Beraz, 1915erako euskara eskolak nahiko errotuta zeuden Bilbon. Egia da argazkian agertzen zirenak umeak direla gehien bat, baina euskalduntzearen bidea abiatuta zegoen seinalea. Helduekin ere bazebiltzan? Iturri bat eman digute artikuluan, Juventud y nacionalismo vasco liburua, hortik tiratu daiteke beharbada. Momentuz, euskalduntzea abertzaletasunaren suspertzearekin batera hasi zela dirudi. Hortxe hasiko zen taiutzen 1930 inguruan lehenengo agerraldi literarioak dituen "euskaldun berri" hitzak seguruenik.

Kontu sinbolikoa amaitzeko. XX mendearen hasierako urteetan, antza denez, Karmelo eliza bazen euskaltzaletasunaren erreferentea Bilbon. Berton ikastola, gau-eskola eta euskaltegia ezagutu dugu askok gerora. Euskal Herrian horrelako lekuak gehiago dira, euskararen "tenpluak" edo. Gurean horretarako galduta daukagu.

Euzkeldunbarriaren peskizan

Lehengo ostiralean euskaldun berri terminoari buruzko galdera bota nuen Kursaal-eko omenaldiaren harira. Terminoa noiz-nork-nola sortu zuen argitzea zen asmoa. Berton eta Galdetu.com-en ere bota nuen galdera. Eta egia esanda, ez da erantzun argirik egon zalantza hartaz, beraz, berdin-berdin jarraitzen dut.

Neure aldetik hasi naiz zerbaiten bila, Euskaltzaindiaren corpusera jo dut, eta han bilatuta, "euskaldun berri" esakunea 1969tik aurrerako testuan baino ez dagoela jasota dirudi (bilatzailea ondo erabili ez izana ere baliteke). Lauaxetak botatako "euzkeldunbarri" hori ere sartu dut baina ez dago corpus-ean antza.

Ez dut astirik eta gogorik eduki liburutegietan edo datu-base dokumental handiagoetan bilatzeko. Ea datozen egunotan norbaitek argibideren bat ematen digun.

Bestalde, galdetu.com-en agertu diren erantzunak direla eta, galiziarren topikoa gogoratu dut, galdera bati beti beste batekin erantzuten diotena. Euskaldunok, berriz, galdera bati eztabaida sortuz erantzuten ote diogu?

Euskaldun berriei omenaldia eta galderak

Euskararen Nazioarteko egunaren ospakizunen artean hau atera da gaur medioetara:

Euskaldun berriak omenduko dituzte igandean Kursaalean

Euskararen Nazioarteko Eguneko ekitaldi nagusia Kursaalean egingo da igandean, eguerdiko 12:00etatik aurrera. Ekitaldia antolatzeko ardura Donostiako Udalak, Eusko Jaurlaritzak eta Araba, Bizkaia eta Gipuzkoako Foru Aldundiek hartu dute. Patxi Baztarrika Jaurlaritzako Hizkuntza Politikarako Sailburuordeak atzo adierazi zuenez, euskaldun berriak omentzea izango da aurtengo Euskararen Nazioarteko Egunaren helburua, baita "hizkuntza aniztasunaren eta pluraltasunaren alde" egitea ere. Ekitaldia Afrika Bibang musikariak eta Julio Ibarra kazetariak gidatuko dute. Sareko Argiatik jasota. esteka>>

Euskaldun berri/zahar dikotomiaz eta honako omenaldiez lehenago ere jardunda gaude hemen. Euskaldun berri/zahar kontzeptuaren gainean komentatzeko bota nahi ditudan kontutxu pare bat baino ez gaurkoan, galdera bi hain zuzen:

Euskaldun zaharra, nongoa?

AEKn glotodidaktika egiten dutenei hasieran euren datuak jasotzeko galdetegia ematen diegu. Izen-abizenak, helbidea, telefonoa, titulazioa... betiko galderekin batera lehenago euskaldun berri/euskaldun zahar ipintzen zuen lekuan galdera aldatu (askok ez zekiten zer erantzun eta) eta honakoa galdetzen dugu duela urte batzuetatik hona: "Euskara non ikasi duzu?", eta hiru aukera: a) familian, b) eskolan, c) euskaltegian edo bestela.

Batzuek hiru koadroak ere betetzen dituzte. Askok bi (etxean eta eskolan adibidez), eta beste askok bakarra. Egia esanda, ez dakit gaur egun galdera horretatik ateratzen dugun datuak zertako balioko digun, baina formularioa ez aldatzearren hor dago, kalterik ere ez dakar eta.

Gaur azkenengo ikastaroko zerrenda ordenagaiuan sartzen ibili naiz, eta lan mekanikoaren asperdura tapatzearren irakaslegai zenbat euskaldun berri-zahar eduki ditugun kontatzen-edo ibili naiz. Bizkaiko ekialdekoak gehienek euskara etxean ikasita, Bilbo ingurukoak eskolakoak eta euskaltegikumeren bat. Eta halako baten, azkenengoa, Meatzaldekoa. Non ikasi duzu euskara? Familian. Kasualitatez alboko baten ezaguna da, eta hark konfirmatu dit: "Bai, gurasoak euskaldunak dira, gurekin irakasle ibilitakoak eta horrelakoak, bertakoak".

Ez dut batere gustuko debate hori, baina berri/zahar demandan ibili zaleek Meatzaldeko lagun honi euskaldun zahar kategoria onartuko liokete? Neuri behintzat kontrakoa esatea terreno labanean sartzea dela begitantzen zait, oso.

Galdera

Euskaldun berri kontzeptua, ez dakit zergatik, 1960-70etan asmatu eta erabiltzen hasi zelakoa eduki dut. Gabriel Aresti eta haren modukoak izendatzeko-edo. Gabriel Arestik berak asmatu zuela ere pentsatzen izan dut. Gaur berriz, Berton aldizkariko artikulu honetan Lauaxetarena ei den aipu hau irakurri dut:

‘Uarra. Zu lako mutil askarrai ‘Lauaxeta’k laketuten dautse. Euzkeldunbarri bat zarala inork eleuke esango. Adibide ona emon dauzkuzu!”

Erratuta egon naiz orduan, terminoa 36an ezaguna zela dirudi eta. Halan da ze, kontua argitzearren galdera botako dut:

• Euskaldunberri terminoa noiz hasi zen erabiltzen eta nork sortu zuen? Zer ñabardura zeukan orduan?

Jakinmina ase eta errakuntzak arteztu nahi nituzke. Veleiakoak tartetxua uzten badizue. 

Bide batez, Galdetu.com zerbitzua jarri da martxan. Hara ere botako dut.