hizkuntzak

Falando e aprendendo

Patxi Lurraren ahuntz baten eztulak Galiziako mintzalagunen berri eman digu.

Hiruzpalau proiektu dabiltza han dirudienez: Voluntariado de activacion linguistica, Xuntak sustatutakoa alde batetik, urtarrilean martxan hasi zena. 

Esperientzia lokal pare bat aipatu dizkigu Patxik beste alde batetik: Compostela eta Ponteareasen Voluntariado pola língua izenekoa (bide batez, horrelako egitasmo baten bloga egiteko oso era interesgarria, hemen aurkitzen ditugun agenda blogeatuen aldean), bikote linguistikoak daukazte martxan han, etorkinei begira gehien bat. Bestalde, Ferrolen Fundaçom Artábria hizkuntzaren inguruko aktibitate soziokulturaletan zentratzen dela dirudi.

Hizkuntza minorizatu desberdinen inguruan lan egiten dugunok ez dugu elkarren berri asko izaten, baina deigarria da zelan hizkuntza ikasten dutenei begira antzeko esperientziak sortzen diren Euskal Herrian, Galizian, Katalunian edo Galesen adibidez.

Bide batez, hemen Korrikaren sukarra oraindino epeldu barik daukagula, Galizian Correlingua 2007 datorren maiatzaren 3an hasiko da Fenen. Galegando du leloa aurten eta DBHko 3. mailako gazte batzuek idatzi duten manifestoa irakurtzea gomendatzen dizuet. Pasarte hau gustatu zait.

…e féndeche o corazón cando a Movistar chamas a Orange ou Vodafone e, por non entenderte, nin piden perdón….
Eu teño que entender, VOSOTROS non, e, do dereito e do revés, ti, galego, un dogal tes.
…nin dereito a ir ao cinema, pagar a entrada, e oír a Brad Pitt na propia lingua ocultada
...sería un pracer, si señor, tamén oír o “x” de xamais, xeo, xunco, xogo... a Scarlett Johansson...

Etorkinaren dotorezia galdua

L (ele.inicios) blogaren bidez abanguardiako artearen munduan hizkuntza ikastearen inguruan bilbatutako obra baten eta haren autorearen gogoetaren berri aurkitu dut, La canción del inmigrante mezuan hain zuzen ere..

Dragan Todorovic idazle eta multimedia artista serbiarra da, egun Kanadan bizi da. Deep Wireless musika edo soinuaren artearen festibalean In My Language I am Smart - The Immigrant Song (Nire hizkuntzan dotorea naiz - Etorkinaren kantua) izeneko obra aurkeztu du.

Etorkina ez da soilik tokiz aldatzen, hizkuntza batetik besterako bidaia ere badago, hotsetan eta sentimenduetan zeharreko bidaia, bestea baino luzeagoa eta ez samurragoa sarritan. Hori da piezaren ardatza.

Todorovicek kontatzen du zelan Kanadara heldu zenean bere ingelesa Hollywoodek eta R&Rak taiututako ingelesa zen, zikua eta zatarra, eta hala agertzen zen hangoen aldean (edo berak behintzat hala sentitzen zuen). Bere hizkuntzan (serbieraz) dotore agertzeko gauza zen, baina ingelesez zatarra. Frustrazioa eta amorrua ibiliko ziren hor nonbait.
Hemen haren berba batzuk (itzulpena neurea da, kontuz beraz).

(hizkuntza ikasten denean) Ikasten den esanahia azalekoa da. Soinuak hitza testuinguruan jartzen ditu, baina adierazpenaren ñabardura sakonagoak ez dira ikasten.(...) Serbieraz artearen aditua nintzen, nire hizkuntza berrian polizia zatarra besterik ez.
Zer-Nongoa naiz azken batean esperientzia honen ostean?
Hizkuntza ikastea ez da hain sinple eta biribila: lehenengoz, hizkuntza ez da bere osotasunean atzematen, aitzitik, hitz arrotzen sorta bat jartzen da norberaren ama-hizkuntzaren gainean. Ezinbestean, mutazio batean murgildu behar dugu, aldi berean mingarria eta pozgarria den mutazioa. Pieza etorkinaren esperientzia horren esplorazioa da.

Hemen eta hemen daukazue obra entzungai (Real Player).

Gustatu zait gogoeta, hizkuntz-etorkinaren figura gehien bat... Hizkuntza ikastea bidaia/emigrazio mutazio bezala sentitu duzue inoiz?

Bore da

Cymruko (Gales) hizkuntza irakasle eta teknikari koadrila eduki dugu bisitari gurean egunotan. Gaur goizean AEKren bulegora etorri dira hain zuzen ere. Pentsatzen dut beste leku batzuetan ere izan dituzuela. Pozik ibili dira, harrera ona egin diegula eta gustura dabiltzala.

Europako hizkuntza minorizatuen irakaskuntza-berreskurapenean ari direnen zerrendetan maiz suertatzen gara galesak eta euskaldunak elkarrekin, beste hainbatekin batera (katalaniarrak, frisiarrak, bretainarrak,...). Hizkuntz-minorizatuen mapa politak eta aldarrikapen hunkigarriak sinatzen ibili ohi gara, baina egia esanda, hortik aurrera elkarren berri gutxi eta harremana gutxiago.

Behin ezagututa, hango gorabeheren berri asko barik, jende jatorra eta lanean geure antzera dabilena dirudi. Askok bigarren hizkuntza dute galesera, galdera asko eta interes handia sumatu diet guk egiten dugunarekin. Ez dakit geu hara joanda hain fin ibiliko ginatekeen.

Bisitaren aurretik dena dela apur bat dokumentatzen saiatu naiz (badakizue sarean-eta) kymrueraren helduen irakaskuntzan zer dugun eta zer dabilen, eta gauza deigarriak aurkitu ditut:

Batetik, Galesen inguruko informazioa ematen duen atari honetan kymruera ikasteko 10 arrazoien zerrenda egin dute. Gure kanpainetan esaldi laburrak eta agintera izaten dira nagusi, kymruera ikasten motibatzeko testu honetan indikatiboa dugu aditz-aspektu nagusia. Hona arrazoi batzuk (itzulpen saiakera oso-oso librea):

• Ikerketaren arabera, behin bi hizkutza menperatuta, errazago duzu beste batzuk ikastea.
• Apur bat ikasita ere inguruan daukazuna hobeto ulertzeko moduan egongo zara.
• Edozer ikastea ona da zuretzat, ikasten zabiltzan denboran gogoa bizirik eta aktibo daukazu. Zergatik ez kymruera (edo euskara) ikasi orduan?

Onena berriz, azkena:

• Batzuen ustez, kymruera zeruko hizkuntza da.

Ez dakit marketing estrategia modura eragingarria den, baina gurearekin aldea egon, badago. Igual handik ideiaren bat hartuko bagenu.

Hizkuntzaren irakaskuntzan diharduen Acen erakundearen atarian sartu naiz gero, kymruera ikasteko aukera askoren berri izan dezakegu berton: ikastaroak, jolasak, aldizkariak,... Asko daude, haien artean sari bitxia daukan lehiaketa ere bai: galdera batzuei ondo erantzunez gero (eta zortea edukiz gero), aukera izango duzu irakasle edo mintzalagun batekin (ez dakit hemen tutor hitza zelan itzuli zehazki) bazkari edo afari batean hizkuntza praktikatzeko, argazkian ikusten duzuen legez.

Guri zergatik ez zaigu halakorik bururatzen?

Mintzalaguna edo praktika ere antolatzen dute. Horretara dedikatzen den CYD izeneko erakunde bat dago. Honela aldarrikatzen du bere xedea: Cyd is an organisation that aims to help turn Welsh learners into speakers, ikasleak hiztun bihurtu, gustatu zait leloa. Hala bada, ikasleak eta hiztunak elkartzeko ekimen desberdinak antolatzen ditu  Gales guztian zehar, gure mintzalagun askoren antzera.

Dena dela, gaur goizean esan didate desagertzeko zorian dagoela, "no money". Txakurrak ortozik azken batean.

Pd: "Bore da" kymrueraz ikasi dudan lehenengoa da, "egun on".

Ama-hizkuntzaren nazioarteko eguna

Egunero izaten da zerbaiten nazioarteko eguna, baina neuk behintzat gaur arte ez dut otsailaren 21ean ospatzen den honen berri eduki: Ama-hizkuntzaren nazioarteko eguna.

Aniztasun linguistiko eta kulturala sustatu eta gordetzearren ezarri zuen UNESCOk egun hau. Ospakizunak ere badira han eta hemen. Baina UNESCOk ama-hizkuntzaren kontzeptuari ematen dion definizioari erreparatu diot gehien bat.

Haren arabera ama-hizkuntza hauetako bat da:

• Lehenengo ikasi dugun hizkuntza edo hizkuntzak
• Idenfikatzen garen hizkuntza edo besteek idenfikatzen gaituzten hizkuntza.
• Hobetoen egin eta gehien erabiltzen dugun hizkuntza(k)
• Lehenengo hizkuntza.

Gurera ekarrita, uste dut euskaldun zahar/euskaldun berri bereizketa horretatik harago doala UNESCOren definizio hau. Eta bigarren puntua erraz lotu daiteke atzo aipatu genuen Joxe Manuel Odriozolaren artikuluarekin.

Ingelesa eta beste

Francisco Muñozen blogaren bidez artikulu hau topatu dut: ¿Por que los españoles no aprendemos a hablar ingles?. Meneame-n ere zabaldu da eztabaida. Hasiera baten gurearekin loturarik ez daukala pentsatu daiteke, baina azken baten Iberiar penintsulako biztanle askok ama-hizkuntza ez dauzkatenak ikasteko dauzkaten arazoez ari dira. Hegoaldean behintzat ez nuke esango hor esan direnetatik oso urrun gaudenik, gaztelania ama-hizkuntza daukagunnok behintzat. Betiko topiko-astakeria batzuk kenduta, aipatu/antzeman diren jarrera batzuk behintzat ezagunak egin zaizkit: hitz egiteko eta praktikazeko lotsa, beharrik gabe ezin ikasia, hizkuntza zaila izatearen ustea, pertsonaia publikoen eredu txarra, .... Egun baten ingeles irakasleak eta euskara irakasleok batuta antzerako pasadizoak aterako genituzkeela uste dut.

Albotik baino ez bada ere, beste gogoeta bat etorri zait hau irakurrita. Euskara bertoko hizkuntza dela etengabe aldarrikatzen dugu, geurea, hemengoa. Diskurtso maila afektiboan batez ere horrela zabaltzen dugu. Baina, maila teknikoan, hau da, klase-jarduera antolatzean, hurbiltasun tratamendu hori ematen diogu? Ikasleak askotan ez ote dauka ingelesa bezain urruneko hizkuntza ikasten duen sentsazioa? Geuk ere neurri baten ez dugu sarri errealitate hurbiletik urruntzen?

Lau kasurekin saiatuko naiz esan dudana ilustratzen:

• Lehenengoa ez dut esango konstatazioa denik, baina azkenotan kasu batzuk ikusi ditut. Gaztelania ez beste ama-hizkuntza daukaten eta euren herritik duela hamar urtetik behera etorritako batzuk ezagutu ditut (alemaniarrak, ingelesak, poloniarrak,...) euskara ikasi eta, hala iruditu zait niri behintzat, hemengoek baino zailtasun haindiagorik izan ez dutenak. Badakit hau ez dela berez esanguratsua eta ondorioak ateratzeko iturri sendoa, baina ilustratiboa da.
• Iñaki Gaminde hizkuntzalariari entzunda beste bat. Bilboko gaztelanian "zarama" hitza ezaguna izan da, edade batetik aurrerako bilbotar askok behintzat "zarama" eta "zaramero" hitzak ezagutu dituzte. Baina Bilboko euskaltegietan askotan "zakarrontzia" eta "zaborrontzia" berbak zabaldu dira "zarama"ren kaltean. Anekdota baino ez dirudi, oso kasu zehatza eta beharbada apur bat estututa ekarri dut. Nik jarrera baten ispilua dela susmatzen dut hala ere. Euskara sarritan mitologia afektibo baten kokatzen dugu, baina errealitatean suertatzen zaizkigun agerraldien aurrean ez dugu jakiten didaktikoki zelan jokatu.
• Niri aste honetan gertatutakoa. Irakasle pare batekin ikasleak bistan eta eskuan daukagun zerbait zelan egiten den azaltzeko gaiak eta gauzak topatzen. Mila ideia: argazki baten dagoena azaldu, arraultza zelan frijitzen den, .... kasu gehienak errealitatean berton erakusteko antzerkia edo egoera fortzatzea eskatzen dutenak, ikasleari zer eginean sartzeko oztopoak ekarriko dizkiotenak. Ahoz gora pentsatzen gabiltzala, mahai gainean mugikorrak dauzkagu... Ez du ba jendeak mugikorrean gauzak zelan egiten diren azaltzen aparatua eskuan darabiltela besteak entzun eta ikus dezan? Errezeloa eman digu aukera honek. Arruntegia. Tontakeria dela pentsatuko dute. Ez dugu materialik prestatu behar,... Euskara fikzioa egiteko baino ez dugu erabiliko akaso? Ala errealitatera ekartzeko geuk ere arazoak dauzkagu?
• Azkena neuk barik, Plisti-plastak azaldu du azken artikuluan. Bota duen galderak tak! egin duela uste dut. Dinosaurioa zelan egiten den ikusten duten umeak zertan dabiltza? Dinosaurioa egiten? Ingelesa ikasten? Gramatika lantzen? Seguruena, hizkuntzaren bidez zerbait ikasten. Hizkuntza hori zein da? Errealitatera ekartzen duguna.

Ez dakit beste inork inoiz honetaz pentsatu duen. HABEren formazio bideoen bildumako ale baten antzeko kontu bat plazaratzen entzun nion Ernesto Matin Perisi aspaldi. Martzianoen hizkuntaz ziharduen hark.

Ikusten duzuenez momentuko gogoeta izan da, gauza bat ikusita gogora etortzen diren hariekin osatuta, ez dogmarako sententzia inola ere. Pentsatzen eta komentatzen hasteko atxakia besterik ez.

Erdieletasuna

El Pais-en irakurri dut Juan Carlos Moreno Cabreraren De Babel a Pentecontés liburuaren erreseina hau, J.A. Millanek egina. Hizkuntzen bizikidetzaren eta aniztasunaren aldeko apostua egiten omen du Morenok, horretarako "sesquilingüismo" izeneko planteamendua dakar. Hizkuntzaren oinarrizko gaitasuna (ulertu, formula eta hitz klabeak eta arruntenak ezagutu....) izango litzateke "sesqui" (latinez erdi) hori, Europako markoko maila baxuenak adibidez. Gaitasun ez-oso hori hizkuntzen eta pertsonen bizikidetzarako giltzarria izango litzateke haren aburuz. Bigarren hizkuntzen lanketa sakonaren kaltean hizkuntza gehiagoren azaleko lanketa-edo proposatzen du. Hemen Millanen erreseinako aipu pare bat:

La propuesta de Moreno Cabrera es que en vez de gastar ímprobos esfuerzos en adquirir la comprensión y la producción de una lengua considerada necesaria o prestigiosa (por ejemplo el inglés), y además conseguirlo imperfectamente, éstos se inviertan en adquirir la capacidad de entender tres, cuatro o cinco lenguas del entorno.

¿Por qué no hay cursos, títulos o diplomas que formen en el dominio puramente pasivo de una lengua, o certifiquen su posesión? La ideología monolingüista desprecia estas posibilidades, y se centra excluyentemente en el dominio "completo" de una lengua, que además suele ser más costoso, en esfuerzos y dinero, que las habilidades pasivas en varias.

Espainiako egoera linguistikoaz dioen honek orain arte hortik behetik etorri denaren aldean berritzailea dirudi sikieran, deigarria.

En la España actual el tema de las lenguas está especialmente cargado de tensiones políticas, y sorprendentemente ningún gobierno se preocupa por promover la convivencia lingüística (lo que sentaría las bases para otros tipos de convivencia). Personalmente no entiendo por qué en nuestras escuelas no se enseña sistemáticamente un puñado básico de palabras en cada una de las lenguas cooficiales en el Estado (saludos, despedidas, números, el nombre de alimentos u objetos frecuentes...).

Ez dakit proposamenari zer jaramon egingo dioten Iberiar penintsularen erdi aldean. Ikusi beharko.

Gurera etorrita, berriz, gauzatxo batzuk etorri zaizkit burura.

Euskaldun osoaren kontzeptua.

Duela urte batzuk han eta hemen erabiltzen zen helduen euskalduntze-alfabetatzearen xede modura. Gerora haren inguruan eztabaida batzuk gertatu ziren eta ez dakit kontua gaurkoan zertan den.

Euskara normalizatzeari begira argi dago ahalik eta hiztun konpetenteenak eta ahalik eta gehien behar direla. Horren haritik, HEAren barruan seguruenik, gaur egun duela hogei urte ez zeuden erronkak dauzkagu: hizkuntza espezializatuan trebatzea, hizkera informala eta bizia landu, erabilera-esparru berrietarako (hau adibidez) lantzea,...

"Bezero" hauek aldiz, gero eta gutxiago dira geurean euskaldundutakoak, eskolan eta familian euskaldundu ostean gurera behar izan zehatzetarako datozenak baino. Euskaldun ahalik eta osoenak izan behar dutenak.

Bestalde, edadean gero eta aurrerago joango den populazio multzo handia edukiko dugu, euskaraz oinarrizko trebakuntza eskuratu ez duena eta hizkuntzaren inguruko oinarrizko behar izanak gero eta gehiago (paisaia linguistikoa, familia,...)izango dituena, baina inoiz trebakuntza "osoa" behar izan gabe, eta eskuratzeko gero eta gaitasun gutxiagorekin. Hemendik aurrera multzo hau "erdi" euskalduntzea hartu beharko dugu helburutzat, harago joan barik? Horrek normalizazio prozesua erraztuko du?

Auzoko hizkuntzak edo euskara zabaldu

Morenoren ekarpena pentsa daiteke espainiarren (ustezko) txobinismo linguistikorako pentsatuta dagoela, baina egia esanda, gurean ere ez dut uste askoz hobeto gabiltzanik. Adibidez, Hegoaldean frantsesez mintzo den lurraldetik hain hurbil, gero eta nekezago topatzen da frantsesez apurtxo bat sikieran dakien norbait. Zer esanik ez inguruko hizkuntza "minorizatuak": katalana, galiziera, okzitaniera, asturiera, aragoiera,... edo hain urrun ez ditugun hizkuntza "sendoak": portugesa, arabiera,... eta gurera etortzen direnen hizkuntzetara (errumaniera, wolofa, amazigh,...) apur bat hurbiltzea okurritu ere ez.

Orain baten bat egongo da pentsatzen: "Honek zer nahi du, gurea ondo jakin ez eta horiek guztiak ikastea? Alaporai!". Ikastea kontzeptuak ñabardura asko dauzka. Gurera inor etortzea nahi badugu (eta etorri badatoz), geuk ere lantzean behin bisitatxoa egitea estimatuko luke, haren etxean enpadronatu gabe jakina.

Bururari emandako buelta pare bat baino ez dira hauek hala ere, inork ideiak argiago baditu,...