ikaskuntza

Konoaren bueltak

Duela lau urte Dale-ren konoaren aipamena egin nuen hemen, sarean zebilen irudi bat ekarri nuen hobeto esanda. Dale-k hobetoen zer ikasten dugun azaldu nahi izan zuen konoaren figura horrekin, eginaz ikastearen balioa azpimarratuz eta ikaskuntza instrukzio hutsetik harago joan behar duela nolabait adieraziz.

Gaur Clarión blogean jakin dut orduko irudi hura ez dela Dale-ren benetako konoa, enpresa batean 1967 inguruan hango batek egin zuen bertsio librea baino. Dale-ren figurari kuantifikazio batzuk gehitu zizkioten irudi serioago, zientifikoago eta "enpresarialagoa" eman guran. Badakizue enpresa munduan zenbat gustatzen diren grafikoak, portzentaiak eta zenbakiak oro har.

Zenbakietatik aparte ez bide dago alde handiegirik Dale-k adierazi nahi zuen ideiaren eta bertsio kuadrikulatuaren artean. Ikaslea ikasgaiaren esperientzian eta errealitatean zenbat eta inplikatuago ikaskuntza eraginkorragoa. Hizkuntzaren arlora ekarrita, hizkuntza zenbat eta gehiago erabili, erabilera hori ikaslearentzat zenbat eta baliagarriago, emozionalago, asebetegarriago eta esanguratsuago; hobeto, arinago eta gusturago ikasiko da nonbait.

Clarióneko artikuluan konoaren bertsio propioa egiteko bidea proposatu digute bestalde. Edozein ikastaro edo ikas-aktibitatetan aplikatu daiteke, formulario baten bidez ikasleei nola ikasi duten gehiago galdetu ahal diegu. Proba egin zuten eta emaitzak Dale-ren jatorrizko konoaren ideietara hurbildu zirela ikusi zuten.

Pentsaten jarri naiz nola egin litekeen horrelako bat euskara ikasleekin, eta duda bat etorri zait. Gure kasuan ikasleek erantzungo lukete praktikan eta hizkuntzaren erabileran murgilduz gehiago ikasten dutela? Ala instrukzioak, azalpenak eta jarduera mekanikoek pisu handia hartuko lukete?

Alegia, hIzkuntza ikastea hizkuntza horrekin gauzak egiten ikastea baino hizkuntza hori "kontrolatzea" eta "ezagutzea" delako ideia beste arlo batzuetan baino zabalduago ote dago gurean?

Beti etortzen zait gogora ikasle batekin gertatutakoa, egun batean klasean, halako digresio linguistiko-filologiko baten ostean ikasle hark: "Zenbat ikasi dugu gaur!"

Irudia: Cono de la experiencia (Wikimedia). Egilea: Jgaray.

Denboraren kontra

"Aprender euskera en 80 horas". Hala esan dit Google Readereko lerrokada batek. Badakizue Interneteko irakurketaren lehen pausoa testu laburren zerrenda baten aurrean jarri eta haietatik irakurtzeko deseatzen egon zaitezkeenaren pista ematen dizutenak diskriminatzea izan ohi dela, dela agregatzilea, dela hedabide digitalaren titularren zerrenda, dela Twitter edo Facebook bezalakoetako timeline-a. Ondoren link koloreko titular horien gainean sakatuta zapuztu edo puztu egingo zaizkizu ilusioak.

Titular horrek irakurtzeko ilusioa piztu dit bada. Egia esanda ez dut espero izan gure harri filosofala aurkitzerik, ez. ez da hori nire ilusioa izan, euskararen edo euskara ikastearen gainean azken WTFarekin gozatzea baizik. Eta azkenean ez bata ez bestea. Titulargintza profesionalen tranpa batean jausi naiz, besterik gabe.

Lerro horren atzean Iruñeko Arturo Campion euskaltegiaren ideia bat egon da, baina ez euskara ikasteko metodo definitiboa, ezta xelebrekeria baskonikorik ere. Krisiaren ondorioz denbora tarte handiagoa dutenentzat euskara ikastaro trinko, labur eta merkea. Albistea irakurrita ez du ematen IKAkoek horrelako titularra eman dutenik, hau da, ez dute adierazi nahi izan euskara 80 orduan ikasi ahal denik. Esan bezala, titulargileen trikimailu linguistiko batera garamatzate zantzuek.

Euskara ikasteko denboran ez da hainbesteko murrizketarik gertatu derrepentean.

Zenbat denbora behar da hizkuntza ikasteko? Galdera hori ez da izango hausnarketa pertsonal edo kolektiboetan sarri plazaratzen den gogoetagaia. Bai, ordea hizkuntzaren irakaskuntzan diharduten erakundeen harrera bulegoetako FAQen osagai ezinbestekoa esango nuke: Zenbat ordu-egun-aste-urte-diru behar da hizkuntza hori ikasteko? Eta ez dut uste inon "80 ordu" izan denik erantzuna, beti ere hizkuntzaren ikas-prozesu osoari buruz ari bagara, noski.

Gurean adibidez, seguru nago erantzuna orduetan formulatuta lau digitutik gorakoa izango dala gehienetan, 1000 ordutik gora alegia.

Eta gogoratu dut lankide batek behin beste lankide baten lagun baten ezagun batek esan ei zuena. "Euskararen irakaskuntza iruzurra da". Hala heldu zitzaidan ggb katea horren katabegi horiek guztiak pasatuta.

Zertan da iruzur hori bada? Ez zioen azkenotan prentsa serioan euskararen gaineko albisteetako iruzkin serioetan azkenotan agertzen den "euskara negozioa baino ez da" lelo horregatik, ez (sentitzen dut halakoak zabaltzen dituztenei oihartzunik ez ematea). Hizkuntza ondo dakizula esateko moduko maila batera ailegatzeko ibilbide "komertzialaz" ari zen. Gurean eskaintzen diren modulazioak eta ordu kopuruak eskandaluzkoak ziren beste hizkuntza batzuetan ikasteko eskaintzen denaren aldean. 

Ez dut helduentzako hizkuntza ikastaroen eskaintza ondo ezagutzen, ez naiz aztertzen hasi ere. Entzunda nago ingelesa edo frantsesa ikasteko zentro eta akademietan modulazioak eta klase-denbora gurean baino askoz laburragoak izaten direla. Gogoratu dut bidenabar, orain estandarra dugun modulazioa (astean 8-10 ordu urte guztian) lehenagoko batean (30 urte?) "ikastaro trinkoak" zirela. Ohikoa gau-eskoletako eredua zen nonbait, hizkuntz-akademietatik hurbilago.

Euskara ikasteko denbora luzatuz joan dela pentsa daiteke. Arrazoiak egongo dira, eta ez dut uste arrazoi komertzialak izan direnik. 80 orduan ikastera ez gara helduko, ez gu ez inor, baina efikazia eta efizientzia neurgailu jartzen badira, oraingo denborak zelan murriztu pentsatu beharko litzateke akaso.

Ikasteko denbora laburtu, ez ikastaroen luzera bakarrik, noski.

Argazkia: one face, 24 hours. Egilea: Camil Tulcan (Flickr). Lizentzia.

Txisteak

Albiste deigarri bi jaso ditut gaur Atoan-en, euskara ikasteko ez ohiko bide bi edo. Getxon antolatu duten antzezlan ludiko-didaktikoa bata, euskara 20 minutuan ikasteko parada eman nahi duena. Donostiako autobusetako monitoreetan jarriko dituzten euskara ikasteko ariketak bestea.

Irribarrea ateratzen dute albisteok lehenengo kolpe batean: euskara 20 minutuan ikasi eta euskara autobusean ikasi, txiste-ukitua eduki dezakete, bai. Serioak dira baina, ez euskara ikasteko metodo definitiboa direlako, ez, ezta hori asmoa seguruenik. Motibazioarekin edo marketing-arekin lotura gehiago izan dezakete akaso, baina seguru nago neurri handian edo txikian (seguruago baina ez meritu gutxiagorekin) euskara ikasten lagunduko dutela biek ala biek, edo biek batera: baten batek Getxoko emanaldia ikusi eta Donostiako autobus batean ariketa egin dezake, probabilitatea egon badago eta.

Ikastea bizitzaren testuinguru eta sasoi guztietan geratzen dela gero eta gehiago aldarrikatzen da sasoi honetan, eta ez "modernoenek" soilik, pertsona hizkuntza erabiltzeko ez ezik, bere kasa ikasteko ere prestatu behar omen dugu azkenotan bedeinkapen guztiak jasotako predikuen arabera. Badakizue: ikasten ikastea, ikas-estrategiak, ikaslearen autonomia, long life learning... eta abarrak.

Ondo, berrikuntzaren dominak nornahik gaur egun, ez da txarra. Baina aldi berean, aldi honetan alegia, ikastearen ikuspegi global hori ukatzen duten esan-eginak, eta ez nornahiren aho-eskuetatik:

Internetetik ikastea utopia bat dela, ikasteko era (serio?) bakarra aurrez aurreko klasea dela, horretaz haragoko jarduerak ez direla ganorazkoak, eta hori guztia, ondorioz, ez dela euskalduntzea kudeatu behar duen erakunde (publiko) baten ardura edo.

Baliteke norberaren belarriak eta entzumen-estrategiak apur bat laburrak izatea, edo miopeak akaso. Baliteke diru-murrizketak egin behar diren sasoian artazia zeri sartu topatu behar izatea, eta hura arrazoitzeko arrazoiak ere bai. Baliteke off the record botatzen direnak prozesatzeko abilidadeak garatuak ez izatea, on the record gutxi entzun arren. Baliteke zenbakien arbolen adarrek eta orbelek oihana zeharkatzeko bidea lausotzea. Litezkeenak asko dira, izan.

Segituko dugu orduan 20 minutuan euskara ikasi daitekeela uste dutenei edo autobusetan ariketak ipintzen dituztenei barre egiten, txisteek ez baitute jende serioaren arretaren minutu bat ere merezi, eta 60 minuturen kostua badakigu zein den.

Erabiltzen ikastea

Lehengo egunean atazekin atrebentziarekin jolasten ibili ostean, beolarraren iruzkinaren ondoren ideia eta hitzen jolasarekin jarraituta, erabili eta ikasi hitzek jolas arraroa egin zidaten.

Hizkuntza ikastea hizkuntza erabiltzeko gaitasuna eskuratzea bada, eta euskararen kasuan "dakiten" guztiek erabiltzen ez badute, eta erabilera horrekin kezkatuta bagaude, orduan "ikasi" behar dutenak ez dira (gara) izango "ez dakitenak" baino gehiago akaso?

Paradoxa usaina dauka gogoeta horrek, eta seguraski tranpa logikoren bat dago tartean. Edo igual ez. Hitz-ideien jolasa baino ez agian. Baina zer pentsatua eman dit, bai. Zuei ez?

Cicero -one

Ahots asko dabiltza munduan, eta sarean adi egonda ez da zaila interesatzen zaizkizunak entzutea. Euskara ikasleen ahotsa -zuzenean edo zeharka- ere entzuten da sarri. Asteon adibidez, Atoanen hiru aipamen ekarri ditugu euskara ikasle banari dagozkionak.

Mixel Usereau Quebec-etik euskara eta Euskal Herrira arrimatu zen, han elebidunak dira asko txikitatik, eta berak segitu eta bospasei hizkuntza dakizki une honetan, euskara haietako bat. Hala esan zien lehenegoan Euskadi Irratian Amarauna saioko lagunei:

Ikasi dudan hizkuntzarik errazena euskara izan da

Juan Martínez de Irujo pelotaria, lau eta erdikoaren finalaren atarian Diario Vascon:

Por mucho que vaya de nuevo al euskaltegi, me seguirá dando vergüenza hablar con la gente. Eso no tiene solución.

Euskaltegira joaten segitu arren, lotsa sentituko nuke mingaina askatzerakoan. Horrek ez du erremediorik (Anjel Lertxundiren itzulpena. Mersi ;-))

Aspaldian jakin genuen Irujo eta Eulate laguna euskaltegian zebiltzala. Gerora, Eulatek euskaltegiko lanaren fruitua erakutsi zigun. Irujok berriz ez du bide bera egin dirudienez.

Hirugarrena zeharkakoa izan da. Argian Onintza Iruretak Gipuzkoako herri euskaldun bateko erdaldun baten kasua kontatu zigun, han jaio, han ibili, integratu, giro abertzale-euskaltzelean murgildu, eta ikasteko ahalegina egin eta:

Herritar bakarra entzun dut gizon horri euskaraz egiten, duela urte batzuk euskaltegian izena eman baitzuen. Herritar bakar hori irakaslea zen, noski

Indioek bezala ez duela hitz egin nahi, eta ez doa aurrera, eta ingurukoek erdaraz egiten diote normal-normal.

Kasu tipikoak edo atipikoak izango dira hiru hauek. Lehenengoa, bistan da, ez da ohikoa izaten. Kanpotik etorri eta euskara ikasi dutenak gutxi izaten dira, nabarmanak izan (eta merezi izan) arren. Beste bien musika ezagunagoa egiten zait baina.

Nekane Arratibelen aspaldiko lan batera jo dut: Helduen euskalduntzean eragiten duten prozesu psikosozialak: motibazioaren errola. Han euskara ikasteari ekiteko orduan faktore batzuk aipatzen dira, soziolinguistikaren munduan beste hainbat konturekin ere lotutakoak sarri: sare soziala eta bertako euskaldunen dentsitatea, bizitasun etnolinguistikoa, identitate etnolinguistikoa, jarrerak, ikuspegiak eta motibazioa.

Eta pentsatzen jarrita, Onintzak aipatu digun kasu horretan zerk egin du huts? Bizitasun etnolinguistiko handiko inguruan (Gipuzkoako herri euskalduna,%80ren bueltan ezagutza), pertsona euskaltzale eta abertzalea, lagun-sarean hiztun euskaldunak nagusi... Eta hala ere, ikas prozesuak huts egin du nonbait.

Irujoren ingurua ez dugu hain zehatz ezagutzen. Berez bizindar etnolinguistiko txikiagoko leku inguru batetik dator, Nafarroako erdi aldetik. Akaso pilotaren munduan ibilita euskararen eta euskaldunen dentsitatea handiagoa da, eta motibagarriagoa agian. Ikasten hasteko jarrera eta motibazioa behintzat eduki zuen, baita hasi ere.

Eta zerk egin du huts orduan? Bistan da prozesuaren erdian gertatu dela hutsa, ez hasieran. Akaso baldintza eta aldagai pertsonalak sartu dira jokoan. Baina hala balitz, ez dut uste lasaitzeko arrazoia direnik. Bi horien moduko kasuak ez dira gutxi, aldeko baldintza ugarirekin ere erdibidean geratzen dira asko alegia, eta hor zerbait pasatzen da.

Onintza Iruretak ingurukoen presio faltari egozten zion nonbait ("Mendian, euskaldun petoen koadrilan, gaztelaniara aldatzen dute (nik gaurtik aurrera ez) bera aurrean dagoenean"). Irujok ingurukoekin jarduteko lotsa aipatu du. Ahaleginak bota ditu atzera beharbada, eurek eman beharreko pausoa. Eta logikoa da era berean, ikasteko ez ezik, egiteko ere ahalegin gehiagarria eskatzen zaio sarri ikasleari, eta guztiak ez daude ahalegin horretarako, motibazioa, ilusioa edo ikasteko abilidadea gorabehera.

Herria irakasle aldarrikatu zen aspaldian. Eta seguraski horrek ez du esan nahi euskaldun guztiak klaseak ematen hasi behar dutenik, ez. Beste gauza bat akaso: euskara ikastea ez da soilik jakintza edo gaitasun baten jabe izateko bidea, hizkuntza batean gertatzen denaren partaide izateko prozesua ere badela esango nuke, eta etxe batekoa izateko bertako ateak (eta leihoak) zabaltzeaz gainera, sartzeko eta geratzeko gonbitea eta motiboak eman behar dira.

Hemen inguruan, Otxarkoaga auzoan kale bat dago Zizeruene izena daukana, lehenagoko baserri baten izena. Bati entzun nion behin etxearen izena Zizeron(e) batetik zetorrela, han ostatua edo halako zerbait egon zen, eta bertokoek egin ohi zuten harreragatik ipini ei zioten izena.

Zizeruene faltan gaude?

Irudia: Wikipedia (lotura eta lizentzia)

Trebetasunak, konpetentziak, gaitasunak, ahalmenak....

Azkenengo Hizpiden Joseba Ezeizaren artikulua irakurtzen ibili naiz, Espezialitate-hizkeren didaktika Europako unibertsitate-eremuan.  Orain konturatu naiz ia hiru hilabete pasatu direla Hizpideren azken zenbakia irten zenetik eta oraindik ez dugula hango artikuluen iruzkinik egin. Axularren itzala bai luzamenduetan ibiltzen garenontzat.

Artikulu interesgarri eta baliagarriak ekarri ditu azkenotan Josebak Hizpidera. Oraingo honetan euskalduntze-alfabetatzean dihardugunontzat gaiak urrunagoa eta interes gutxiagokoa ematen zuen: espezialitate-hizkerak, espezifikoegia nonbait. Halaxe pentsatu dute seguraski liburua zer irakurri zer ez gainbegiratzen hasi diren gehienek, baina aurrekariak ezagututa eta unibertsitateetan hizkuntzen inguruan dabilen saltsaz zer edo zer irakurrita artikuluari ekin diot. Eta gauza interesgarriak oraingoa ere, arlo zehatz horretatik haragokoak nire ustez. Hori bai, onartu behar dut ez dela erraza hizkera akademikoan igeri egitea, akaso trebakuntza beharra daukagu horretan. ;-)

Zer aurkitu dut bada? Hasteko susmotan erabili dudan zerbait. Konpetentziak (Josebak gaitasunak terminoa erabiltzen du) gora eta behera dabiltza asko. Esango nuke gurera oihartzun urrun modura baino ez dela heldu oraindik kontua, baina hainbat arlotan (lan-prestakuntzak, eskola-curriculumak, Bologna...) saltsa dabil aspaldian. Eta bide horretan nire susmoaren baieztapena: unibertsitatera heldu baino lehen, lan-hezkuntzan eta lan-munduko etengabeko prestakuntzan ibili da kontzeptua. Ekilikua, lan-munduaren ikuspegi "pragmatikoak" ekarri du kontua mahai gainera. Onerako eta txarrerako seguruenik, baina nik neuk behintzat, kontuak kontu (badakizue, Bolognaren gaineko saltsak besteak beste), uste dut ideia, ikuspegi eta jarraibide baliagarri asko izan ditzakegula hor helduen euskalduntzerako ere.

Izan ere, Josebak -iruditu zait- asuntoa guretik hain urrun ez dagoela adierazteko jostura egin digu, Europako Erreferentzia Markoaren "ekintzara bideratutako ikuspegia" eta konpetentziaren definizioa gaitasun komunikatiboaren hariarekin josi hain zuzen ere. Ideia batzuk azpimarratzeko:

• Hizkuntza giza-jardueraren funtsezko osagaia da, komunikazioaren osagai nagusietako bat.
• Komunikazio-gaitasuna (edo -konpetentzia) azken batean ezagueren, trebezien eta jarreren batura da.
• Arazo eta erronkei aurre egitean datza konpetentzia, ez ezagueren edo trebezien erakustaldian. Gure kasuan esan liteke, hizkuntza benetan erabiltzea dela xede, ez erabili ahal dugula frogatzea. Izan liteke hori ideia?

Unibertsitarioek komunikazioarekin lotuta zer gaitasun garatu behar dituzten eta beraiek xehetzen ari dira lanean. Argigarria ikuspegia, hizkuntzarekin eta komunikazioarekin lotutako gaitasunek norainoko pisua daukaten edozein espezialitatetan, hizkuntza filologien kontua soilik ez da, bistan dago. Eta trebakuntza deitu daitekeen horretan gaitasunetara zuzendutako irakasbidearen aldarrikapenak zerrendatu dizkigu. Labur ekarrita:

1. Eginkizun akademiko, sozial eta profesionalak dira esku-hartze didaktikoaren sorburu, bitarteko eta jomuga
2. Helburua ikasleari komunitate akademiko eta profesionalean integratzen laguntzea da
3. Ikasleak ahalegin batzuk egin beharko ditu: testuinguru profesional-akademikoak komunikazioaz zer eskatzen duen kontzientzia hartu, arlo horretan egin beharrekoak egiteko trebatu, komunitate horretan jarduteko autonomia eskuratu eta komunitateko testu-generoak eta erregistroak ezagutu eta erabili.
4. Horretarako ahalbide sozialak, pertsonalak eta teknikoak garatu behar ditu batetik, eta hizkuntzarekin lotuta ahalbide soziolinguistikoak, pragmatikoak, diskurtsiboak, gramatikalak, lexikoak bestetik

Baina hau guztia unibertsitariei baino ez zaie aplikatu behar? Komunitate akademiko-profesionala azken batean ez da guztion komunitateetako bat? Gainerako komunitate-sare-esparruetan ezin dugu bide bera aplikatu? Hau da, euskaldutze "orokorra" ere ezin dugu ikuspegi horretatik hartu?

Bego hor gogoeta. Amaitzeko unibertsitatean egosten ari den honetaz informazio gehiago Prest proiektuaren webgunean, Euskaraz trebatzen webgunearen barruan.

Argazkia: day 87 - Love Letters. Egilea: margolove. Lizentzia. 

Norantz?

Puntuzerismoa dabil azkenotan aurrerakuntzaren adierazle, eta adierazlearen mugarriak zenbakiak: 1.0, 2.0, 3.0... Terminologia horren gaindosia edo bertuteetan saru barik, markatzaile horiek gauzek eta pertsonek hartzen dituzten joerak kronologikoki sailkatzeko ariketa modukoak egiteko baliagarriak izan daitezke. Hala egin zuen lehengo egunean John Moravec-ek hezkuntzaren joerak antzemateko sano zabaldu den artikulu batean , eta Dolors Reigek hura hartu, osatu eta beste taula bat osatu du.

Bien ekarpenak hartuta neuk ere ezin izan diot halako 1, 2, 3 segida bati osatzeko jolasaren tentatzioari eutsi. Hezkuntza erabili dute Moravec eta Reig-ek. Ni ez naiz ausartu bost hogerlekoko berbekin eta ez dut ezer ipini.

Bufa! Horrela labur esanda polemikarako aukera eta harridaka itxura handia dauka asuntuak. Zehaztu eta ezbaidatu beharra egongo da. Zuen esku. Nire partetik:

• "1.0tik 2.0ra eta handik 3.0ra" baino gehiago gustatzen zait: "1.0+2.0+3.0+....=X"
• Teknologiaren aipamenak apropos utzi ditut kanpo.

Pil-pilaren borborkadak

Sarea pil-pilean dabil. "Pil-pilean" esamoldea bero-bero, gori-gori ulertzen dute askok. Pil-pila inoiz prestatzen saiatu denak badaki bakailaoa suabe-suabe, apurka-apurka egin behar dela, berakatzak, olioak eta gelatinak bat egin dezaten orduak behar dira, eta lapikoari pazientziaz eragin eta eragin. Ez gabiltza patatak olio beroaren txir-txirrean frijitzen, ez.

Interneten fast food-a topatzen dabilenak etsipena aurkitzen du berehala horrela. Borborkadak han eta hemen irteten dira, zarata handi barik, pok! ozenagotxoren bat entzungo duzu inoiz baina lapikoari eragiten jarraitu behar da etengabe behar den moduko bakailaoa jango badugu.

Bakailaoa jateko moduan egon dadin buelta batzuk falta dira oraindino. Baina olio epeletik hiru burbuila klase ikusi ditugu azkenotan, behin baino gehiagotan:

• "La educación puede ocurrir en cualquier momento y en cualquier lugar"
• "Merkatuak elkarrizketak dira"
• "...el imperativo cambia de “preservemos las instituciones actuales” a “hagamos lo que haga falta para que funcione”"

Azken egunotan berriro entzundako kontuak izan dira, ez dira berriak hemen. Eta guri zer? esan du honez gero batek baino gehiagok.

1. Euskara ikastea toki, pertsona eta ordu tarte batean baino ez da gertatzen ezta? Bestela bada, badakigu, ez da gure ardura.
2. Hizkuntza komunikazioa bada, hizkuntza ere ez da elkarrizketa, jarioa, joan-etorria, hartu-emana, elkartrukea, mogimendua? Eta ikastea?
3. Zer nahi dugu, ikastea ahalbidetu ala ikas-instituzioak mantendu?

Txapelketako bakailaoa esperoko du baten batek, basi-basi egiteko moduko saltsarekin konformatuko gara beste batzuk. Segituko dugu ligatzen.