Programa

Testuak atalean programa edo syllabus-en diseinuaz egin ditudan apunte batzuk sartu ditut.
Duela urte pare bat kontu honi bueltak ematen hasi nintzen. Gure sektorean askotan barruntatu dut halako etsipen puntua: jendeak ez duela ikasten, gure lana alferrikakoa izaten dela, egiten duzuna egiten duzula ikasleek berdin-berdin jarraitzen dutela,... Honakoekin ez dut bat egiten, baina halako sentsazioak ibili badabiltzala ezin ukatu, goi-mailetan gehien bat. Eta gure beharlekua aurrera eroateko ez dira onak izango seguruenera.

300 orduko ikastaro baten ezer ikasten ez duenik ez dagoela uste dut. Guk espero genuenik ikasi ez duenik asko ostera. Baina zer espero dugu "ikastea"? Zelan ikasiko dute espero dugun hori? Zer ibilbide markatu daiteke horra heltzeko?

Sarritan sentsazioa eduki dut halako ikastaro luzeetan batez ere, iparra ondo markatu barik, edo iparra galduta ibiltzen garela.

Egunez egun prestatzen dugu klasea, egin egiten dugu eta geu ere "zerbait ikasiko zuten" geure artean pentsatzearekin konformatu ohi gara.

Irakasle asko klasearen balorazioa egitean "gustura egon dira", "pozik", "ondo pasatu dugu" eta halakoak bota ohi dituzte lehenengo baten, eta aurrerapenari buruz galdetuta,... "Ondo ibili dira", "Lan asko egin dute"... eta halakoetan geratzea ohikoa izaten da. Ez da kasu generala, eta motibazioa eta giro onaren garrantzia ez dut ukatuko, pentsatu ere ez! Baina irakasle papera batzutan instruktore eta animatzaile sozio-kulturala aldi berean izatea dela dirudi.

Lehengo eguenan Plisti-plastaren blogean (bide batez, egiozue bisita, gauza mamitsuak botatzen ditu eta) bota nuen bezala, hizkuntza ikastea lehenengo eta behin erabiltzen trebatzea dela uste dut, eta trebakuntza guztiak bezala progresio bat behar du. Lortu nahi dugun erabilera maila zehaztu, helburuak ezarri eta helburu horiek lortzeko bidea diseinatu eta tresnak eskuratu behar dira. Hori da bide nagusia nire ustez.

Hori dena kurrikuluak azaltzen du, esango duzue askok. Bai eta ez. Kurrikuluak zer lortu behar dudan azalduko dit, etapetan banatu eta lortzeko ildoak zehazten ditu (ikuspegi metodologikoa), baina hori guztia ikastaro zehatz baten nola gauzatu behar den ikusi ditudan kurrikulu gehienek ez digute pista handirik ematen. Hau da, zelan egin behar da ikastaro baten programa?

Programa hitzaren inguruan bila hasita, konturatu nintzen leku gehienetan bereizketa egiten dela kurrikulua, programa eta programazioaren artean. Ingelesez syllabus terminoa erabiltzen dute (Erresuma Batuko tradizioan gehien bat), eta HABEren glotodidaktika hiztegian euskaraz ere horrela itzuli dute (gaztelaniaz programa erabiltzen dute ordea).

Honela bada,ingurura kolpe egin eta kurrikuluaren ondoren topatzen den dokumentu bakarra "programazioa" da, eta programazio hauek egunez egunez egiten dugunaren zerrenda baino ez dira, kurrikuluarekin lotzen zailak.

Horretan nabilela, iaz HABEren itzulpen sailean argitaratutako liburua topatu nuen (badakizue euskaltegietara lantzean behin bidaltzen dizkiguten liburu zuri-berde-laranja horiek), Susan Feez Australiako irakaslearen "Testu bidezko syllabus-diseinua" (HABE, itzulpen saila 46), liburu horretan hain zuzen galdutako katebegi horren aipua topatu ere. Syllabus-diseinua edo nola antolatu ikastaroa.

Liburuan irakurritakoaz ondorioa atera nuen segituan. Ikastaroen programak ez dira gauza berriak, eta denok ezagutu ditugu antxinako programa eraduak. Programa estrukturalak eta nozio-funtzionalak hain zuzen ere. Eduki linguistikoetan oinarrituta helburuak argi eta bidea argiago. Baina haien ikuspegi metodologikoa gaindituta geratu zen eta jardunbide berriak agertu ziren: AOI, prozesuzko programak.... Ikuspegi metodologiko zabalagoa, eragingarriagoa eta politagoa ere bai. Baina ikuspegi hauek, bertuteak bertute, iparra galtzearen sentsazioa ekarri dutela dirudi, izan ere, ez dute programa egiteko eredu argia eskaintzen. "Komunikatiboak" dira, baina komunikazio-gaitasun maila batera heltzeko bidea lausotuta azaltzen dute.

Susan Feezek praktikotasuna eta eklektizismorantzako iraulia proposatzen duela begitandu zait. Testu bidezko syllabus diseinuarekin aurreko guztiaren onarekin eta testuaren pedagogiako ekarpen batzuekin eredu interesgarria garatu duela uste dut. Gehien baten uneoro lortu beharrekoari begira diharduelako, eta ondorioz syllabusa ondo diseinatzearen garrantzia azpimarratzen duelako.

Lortu ahal-behar denari begira gehiago jartzea ez da izango gure etsipentxo horiek gainditzeko era bat?

Podcast-ak datoz

Karrajua.org honetan blogetik aparte beste atal batzuk daude. Klaserako baliabideak deitu dudan horretan interneten zehar irakasleontzat eskola prestatzeko baliabideak eskaintzen dizkiguten guneak apuntatu eta etiketatzen ditut. Sartu ditudan azkenen artean entzungaiak eta bideoak eskaintzen dituztenak daude: irratia.com, Bilbo Hiria, EITB,... Lehenengo biak podcast erara atondu dira. Podcast-ak zabaltzen ari dira eta gurera ere heldu beharko ziren nonbait.
Berauen aplikazio pedagokikoez ere entzunda gaude aspaldion. Gaur sarean gora eta behera ingelesa ikasteko pare baten berri izan dut hemen.  Bi podcast-en berri eman da hain zuzen ere: dagoeneko martxan dabilen hau eta hasteko dabilen beste hau.

ESLpod-en ibili naiz apur baten. Testua entzuteko aukerarekin batera, transkripzio idatzia eta entzungaian bertan hitz eta esamoldeen azalpenak ere ematen dituzte. Aizu! eta HABEren moduko aldizkariak etorri zaizkit gogora. Irakurgaia eta ondoan hiztegiaren kaxatxoa. Hemen berriz, itzulpena barik azalpen polita ematen dute ahoz.

Pocast-en asuntu honek ez nau bereziki harritzen. Espero izatekoa izan da, ikusentzunezko testuak zabalzeko bideak digitalizazioarekin aspaldi hasi ziren errazten, eta denbora kontua izan da honakoak heltzea. Edonola ere, ez dut ukatuko erakargarria dela, eta gurean ere denbora kontua baino ez da izango honakoak martxan jartzea. Hizkuntza ikasteko podcast-a edo entungaien biltegiak mp3-en bilduma hutsa baino zerbait gehiago izan behar duela argi edukita ildo erkargarri (nire ustez) bezain beharrezkoa zabaltzen da, hizkuntz-laginak ezagutu, aztertu eta lantzeko aukera irekia, idatzizko testuak zabaltzeko daukaten erraztasunera hurbilduz. Nik neuk inoiz ametsetan egin dut behin eta berriz eman dudan azalpena grabatu, artxibatu eta ikasleen eskura jartzeko aukerarekin. Eta ikasle modura, entzungai bat harrapatu eta entzuketa kontrolatzeko aukerarekin. Horri transkripzioa, azalpena eta ondo entzuteko aukera gehitzen badiogu askoz hobeto.

Atzo kasualitatez gune honetako testuak atalean entzuzteko ulermenari buruzko apunte batzuk sartu ditut. Apunteak besterik ez dira, handik eta hemendik batu ditudan ideia batzuk, ordenarik gabe, biribildu gabe eta neure artean pentsatutakoak. Ez dezala inork eskulibururik edo dotrinarik bilatu beraz. Edozelan ere komentarioak, iritziak, kritikak, zuzenketak edo eztabaida baletoz poz-pozik. Komentatzeko aukera dago guztietan. Eta norbaiti euskara ikasteko podcasta antolatzen lagundu ahal badiote pozik baino pozago.
Nik bitartean belarria ingelesera egiten jarraituko dut.

Praktika jarduerak: kokapena eta lehenengo hurreratzea

AEKren barruko hausnarketa baterako prestatu nuen zirriborroa. Praktika jarduerak kokatzen eta definitzen saiatu nintzen. Mintzalagunak indarra hartu duten honetan ekarpen teorikoa egiteko ahalegina. Lehenengoko burutazioak dira, hausnarketa eta erabakiak bideratzekoak.

Euskara ikastea eta erabiltzea

Erabileraren ikuspegi bi:

• Hizkuntza erabili behar da ondo ikasteko. Hizkuntza jakitea hizkuntza erabiltzeko gaitasuna eskuratzea da azken baten. Hori lortzeko jarduera pedagogikoan hizkuntza erabiltzeak garrantzi handia eduki edo metodologiaren ardatza izan behar du (AOI, prozesuzko programak, ...). Horrezaz gainera, programatutako jarduera pedagogikotik aparte ere ikasleari hizkuntza horren erabilera esparruetan murgiltzeko aukera ematea komenigarria da: barnetegiak, hizkuntza erabiltzen den herrietako egonaldiak, hizkuntza horren bidez burututako egitasmoak eta jarduera soziokulturalak,...
• Hizkuntza erabiltzeari begira irakatsi behar da. Gure helburua: euskararen egoera normalizatzea bada horren barruan erabilera areagotzea dago. Hizkuntza normalizatu beharreko egoera baten hizkuntzak eskuratu beharrek funtzio sozialak betetzeko trebatu behar da ikaslea, eta funtzio sozial horiek betetzea sustatu, hau da, ikasi-berriak erabiltzera bultzatu. Beraz, azken helburua hizkuntza erabiltzen trebatzea da, ez hizkuntzaren mekanismoak ezagutzea soilik.

Ikuspegi biak dira baliagarriak azken baten biek erabileraren sustapenean eragiten dutelako, eta kontrajarriak ez direlako.

• Hizkuntza "praktikatzea" erabiltzea da. Erabileran eragiteko modua.
• Hizkuntza erabiltzea ikasteko ia (?) ezinbesteko baliabidea da.

Lehenengo ondorioak

Hizkuntza normalizatzeko ezinbestekoa da hizkuntzaren esparru geografikoko biztanleak hizkuntza hori erabiltzen trebatzea. Helduen euskalduntzeak horretan dihardu hain zuzen ere, eskola mundua, famili-transmisioa eta beste hainbat eragilerekin batera.

Horrez gain, normalizazioari begirako langintzan erabilera sustatzeko lana ere ezinbestekoa da, hortik, era bateko edo besteko planifikazioarekin hainbat egitasmo, ekimen eta jarduera sortzen dira.

Edonola ere irakaskuntza/transmisioa eta erabilera planen artean beste arlo bat agetzen zaigu, tarteko arloa: murgiltze edo praktika jarduerak, hau da, helburu pedagogiko batekin burutzen diren erabilera jarduerak. Hizkuntza erabiltzearen bidez hizkuntza hobetzea helburu dutenak. Helburu pedagogikoa izaten da nagusi, baina aldi berean erabilera (eta estatusa ere bai) sustatzen laguntzen dutenak.

Praktika jarduerak

Helburuak

• Komunikazio gaitasuna hobetzea erabilera esanguratsuaren bidez.
• Eragin esparruko euskararen erabileran eragitea.

Erabilera esanguratsua: hizkuntza giza jarduera baten funtzio zehatz baterako erabiltzen da, hau da, hizkuntzaren erabilerak benetako esangura dauka, (testuingurua, funtzio eta asmo komunikatiboa, hartzailea, kanala,...) eta ez da forman fokalizatzen.

Praktika-jardueren ezaugarriak

• Helburu nagusi hizkuntz gaitasuna hobetzea dute. Hizkuntza ikaslea dute lehengo xede nonbait.
• Hizkuntzaren erabilera esanguratsua gertatu behar da. Ez dira zentratzen hizkuntzari buruzko hausnarketan eta lanketan. Ez dira irakaskuntza-jarduera hutsak.
• Jeneralean Helduen Euskalduntzetik sustatu izan dira jarduerok. Ez beti, baina euskaltegien parte hartzea eskatzen dute.
• Praktika jarduerak eta erabilera sustatzeko egitasmoak ez dira arlo independienteak eta inkonpatibleak, baina ezaugarri desberdinei ematen diete indarra.

Praktika-jarduera desberdinen zerrenda

• Praktikarako modulazioa: mintza-praktika eskolak, ...
• Mintza-taldeak eta praktika komunitateak
• Mintzalaguna eta solas-taldeak
• Ikasi berrientzako jarduera soziokulturalak (ikastaroak, irteerak, jarduera ludikoak,..)
• Egonaldiak famili-inguru euskaldunetan
• Euskarazko jardueretan, sareetan edo egitasmoetan integratzeko egitasmoak
• Barnetegiak
• Euskaltegietako aktibitate osagarriak.
• Berariazko emanaldi sozio-kultural publikoak.
• Berariazko hedabideak eta produkzio kulturala (aldizkariak, literatura, webguneak,..).
• Ikasi berriek burutzeko egitasmoak eta lanak.

Jorratu bako arloak, ideia posibleak edo jorratzen ari diren arlo berriak

• Lan mundua eta lanerako formazioa.
• Etorkinen integrazioa
• Familia transmisioa (euskara ikasten ari diren gurasoak)
• Talde naturalak
• ...

Praktika-jarduerak ebaluatzeko/lehenesteko irizpideak

Zeintzuk dira horrelako jarduerak aukeratzeko, bilatzeko edo lehenesteko jarraitu beharreko irizpideak?

• Gaitasun erlatiboaren hobekuntza
• Jarraikortasuna eta etorkizuna
• Sare sozialak sortu/zabaldu
• Hiztun konpetenteekiko elkarreragina eta harremana
• Eragin soziala: hizkuntzarekiko jarrera, zabalkundea,...
• Zabalkundea: jende kopurua, eragin-esparrua,...
• Bideragarritasuna
• Baliabide-emaitza erlazioa
• ...

Loturak eta dokumentuak

• Euskaltegia hiztun bila:Iñaki Arrutiren artikulua ARGIAn.
• Euskaldun inkonpetenteak? - Fernando Landabururen (AEK) artikulua erabili.com-en.
• Mintzapraktika programak. Oskar Zapata (Hizkunea).
• Hizkuntz normalizazioa euskaltegian Aitor Etxebarria (Santurtziko UE)

HIZNETen barruan egindako lanak:

• Ortiz Atienza, Josune (2003). Helduen euskalduntzean eragiten duten prozesu psikosozialak: motibazio ezari aurre eginez. HIZNET 02-03 ikasturteko sakontze egitasmoa (argitaratu gabe)
• Escandon Navarro, Aritza (2002). Helduen euskalduntze-alfabetatzea eraginkorragoa izateko proposamenak. HIZNET 01-02 ikasturteko sakontze egitasmoa (argitaratu gabe)
• Jaio Embeita, Marivi, Martinez Bermudez, Loren eta Zarraga Azurmendi, Arkaitz(2006).Ikasleen motibazioa, hizkuntz plangintzak eta euskalduntze-alfabetatzea, elkarren osagarri. Hiznet 05-06 ikasturteko sakontze egitasmoa (argitaratu gabe).