euskaldun berriak

Zaharrak berri

Ramon Etxezarreta EAEko Hizkuntz Politikarako sailburuordearen berbekin ekin diogu egunari askok gaur. Diario Vascon elkarrizketa egin diote, eta titular deigarria lortu dute duda barik: «El término euskaldunberri debe desaparecer del habla vasca».

Sustoa ematen du horrelako gauzak irakurtzeak benetan. "Zer da ba?" galdetu eta irakurri egin dut, badaezpada:

...Trabajaremos con la idea de desechar el concepto de fronteras, en la dirección de aceptar o de vincular al ciudadano al euskera en el grado que cada cual de ellos esté dispuesto. Intentaremos desterrar el término euskaldunberri de la jerga de los vascos.

- Explíquese.

Pondré un ejemplo: la consejera de Cultura es una euskaldunberri. En las estadísticas del Gobierno Vasco hasta ahora era una neo euskaldun. En lo que se define como transmisión familiar, sus hijos son euskaldunzaharras. ¿Hasta cuándo se es euskaldunberri? ¿Hasta la muerte? Hay que trabajar otro concepto quizás menos ofensivo y que atraiga y vincule a la gente al euskera. Falla el método. Si hacemos hincapié en la idea de transmisión familiar, algo habrá que cambiar.

Aaa! "Euskaldunberria" mingarria edo iraingarria izan daiteke, antza. Ez ei du jendea euskararantz erakartzen eta hizkuntzarekin lotzen.

Kasualitatez, egunotan agertu da Bat aldizkariaren azken zenbakia, monografikoa, Txillardegiren omenez egina. Euskaldunberri terminoa entzun ahala  gogora etortzen zaizkidan lehenengo izen-ezizenetako bat da Alvarez Enparantzarena, eta nago hain zuzen ere Txillardegi eta beste hainbaten "euskaldunberritasunak" ez duela ezer irainetik, mespretxutik edo uxatzailetik. Alderantziz, bidea ireki digute asko eta askori batetik, eta bestetik, gure ibilbide linguistiko pertsonaletan harro egoteko moduko bidaien ereduak izan dira. Neure kasuan behitzat hala da, eta ez dut uste bakarra naizenik, ezta neurea kasu berezia denik ere.

Argudio batzuk eman ditu Etxezarretak dena dela: familia bidezko transmisioaren lehentasuna, kontzeptuaren mugak eta indefinizioak... Bai, baliteke, kontzeptuak gaur egun aparteko baliorik ez izatea, halaxe aitortu dugu askok eta askok, hemen eta beste leku batzuetan.

Baina kaltegarria da gaur egun termino hori euskaldunen artean? Iraingarria? Baztertzailea? Nik neuk, neure mundu-ikuspegi txikitik behintzat, esango nuke ezetz, argi esan ere. Gaur egun gure artean terminoak gehiago dauka anekdotikotik beste ezeretik baino egia esanda. Eta zerbait bada, kontrakoa da: merituen aitorpena, loreak eta txaloak entzuten izan dira azkenotan gehien bat. Lantzean behin baten baten purrustadaren bat entzuten dela? Baliteke, baina ez dira ezta akorduan izateko beste eta bestekoak ere izaten.

Diskurtso politikoen mundu labainean sartu gara baina. Eta seguruenik horrelakoetan ondo-ondo begiratu behar da nork, nori, zer, nola, non eta zertarako diotsan, kasu honetan ere bai. Eta bada kezkatzen nauen gauza bat diskurtso hauetan.

Euskaldunon artean euskaldun berria mespretxatu egiten dela adierazi nahi da?  Komunitate itxia dela eta arrazakeria linguistiko moduko bat praktikatzen dela? Askok horrelako ondorioak atera eta haizeratuko dituzte erraz. Eta hori bai iraingarria, mingarria eta uxatzailea.

Euskaldun berrien kontu honek -paradoxikoki- topiko zaharrak berri egiteko ahalegina ematen dit. Edo batek esan duen modura, ez dagoen lekuan arazoak konpondu nahi izatea.

Euskaldun berriei hitza

Euskadi Irratian denboraldi berrirako programazioa atontzen dabiltza, eta EITBren asmoen artean guri arreta emateko moduko bat:

Euskadi Irratiak, bere aldetik, hurbileko albistegia egingo du. Araba, Bizkaia, Gipuzkoa eta Nafarroako berri gertukoenak bilduko ditu. Horrez gainera, arratsaldero 20:00etan albistegi nagusi bat egingo du. Etxeko txikienek ere euren irratsaioa izango dute igandero, eta Euskaldunberrientzat tarte bat prestatzen ari dira.

Halaxe berretsi digu gaur Rosa Diez Urrestarazu zuzendariak Berrian:

Ikasturte berrian, saiatuko gara irratia euskaldun berriei hurbiltzen. Ea euskara munduan sartzen ari direnak erakar ditzakegun.

Sozialisten programan aipamen lauso bat egon zen, hain zuzen ere. Akaso hau haren ondorioa da:

También habrá de clarificarse el papel que debe jugar la enseñanza del euskera promovida por el Gobierno Vasco a través de EITB e Internet

Programa politikoaren ondorioa bada, gehiago edo bestelakoa ere esperoko genuke euskararen irakaskuntzari begira. Ikaskuntzari zuzendutako saioak edo programazioak beharbada, baina tira, ez da asmo txarra edozelan ere, eta, oro har, euskaldun berriak edo euskara ikasleak euskarazko hedabide guztietara hurreratzeko politikak eta estrategiak (kanpainak baino hobeto, ezta?) garatuz gero hobeto.

Dena dela, hedabideen kontsumoa ("hedabideen erabilera" gustatuko litzaidake gehiago) eta euskaldun berrien asunto hau direla eta, burura etorri zaizkit ideia eta kezka batzuk:

Euskaldun berria terminoarekin datorkit lehenengo zalantza. Termino zabala, oso.

• Euskara ikasi eta euskaltzale sutsu bilakatu, edo euskaltzale sutsua izanda euskara ikasi duena dugu alde batetik. Eta esango nuke multzo hau euskarazko hedabideen bezero fidela eta debotoa dela dagoeneko, fidelena ere ausartuko nintzateke esatera. Ikus-entzunezkoak, paperezkoak nahiz internetekoak.
• Bestelakoak ere badira euskaldun berriak dena den. Euskara interes zehatz bategatik (laborala adibidez) ikasi dutenak, eskolan euskaldundutako gazteen belaunaldi berri horietako asko, eta -kontzeptuaren mugak non dauden ondo igarri ezinik- ikas-prozesuaren tarteko mugarriren batean dabiltzanak edo han kateatuta geratu diren heldu asko.

Bistan da azken multzo hau izango dela euskara arlo honetan erabiltzera (ETB1, Hamaika edo GoienaTB ikustea ere euskara erabiltzea da, ezta?) ekartzea zailen suertatuko dena. Zergatik?

Hizkuntza zailtasuna da, eta maila guztietan seguruenik. Hasiera edo Tarteko mailako ikaslearentzat zailtasuna zein den ez dut uste azaldu beharra dagoenik, baina EGAdunarentzat edo maila altua erdietsi duenarentzat ere ohikoa ez duen hizkuntza batean hedabideak jasotzea ez da samurra izaten, euskaldun zahar-peto-betiko askori ez zaie natural-natural egiten filmak euskaraz ikustea adibidez, ezta? Komunikazioaren artearen menperatu beharreko guztiei oztopo hori gehitu behar diete programatzaileek eta profesionalek. Psikologikoa edo soziala izan liteke, linguistikoa baino gehiago askotan, baina hizkuntza-kontua ere bada akabuan.

Euskaldun berriak (esparrua zabaltasun oso-osoan hartua) interes desberdinak izan ditzake hedabide batera hurreratzeko orduan. Bistan da hori, denok ez ditugu albiste, saio edo emanaldi berdinak intereseko eta gogoko. Baina ikas-prozesuan murgilduta dagoenaren kasuan bada interes komun bat: hizkuntza, hizkuntza ikastea eta hizkuntza bera. Ikasten lagunduko dionak piztuko dio interesa duda barik, eta horri gehitzen bazaizkio eduki interesgarriak eta eduki interesgarri horiek interesgarri egiteko trebezia koktel ona aurkituko dugu seguraski.

Hala ere, aspaldian dabil eztabaida erdi-ezkutu bat honen inguruan, ez dakit inoiz inon argi plazaratu den (literaturan bai, uste dut), baina dilema baten muturretan kokatu daiteke: hedabideetako hizkuntza ikasle eta ailegatu berriei begira "egokitu" behar da, ala hizkuntza erabat normalizatua balitz bezala jokatu, hartzaile guztiak jatorrizko hiztun alfabetatu-normalizatuak bailiren alegia?

Alde bien aldeko argudioak topatzen ditut nik neuk egia esanda, baina neurri handi batean aintzat hartu behar da euskaraz egiten dugunon koadrila etengabe dabilela elementu berriak jasotzeko moduan, inguruan ditugu arrimatu guran, eta gurea hizkuntza ikasten ari den herria oraindik ere. Martin Rezolak dioen modura denok ez gara "pixkabatesmucho" koadrilakoak eta erdiko gunea da bihotza duda barik, baina inguruko horiek ere ez dira gutxi, ez horixe, eta merezi dute hitza eurei ere zuzentzea, ezta?

PD: Kontsumoa, hitza zuzentzea, jasotzea... Ez dakit, baina sentsazioa hartu dut hedabideen inguruan komunikazioa norabide bakarrean jarri dudala, bipuntozerismoaren hastapenetatik zabaltzen dabilen kontu bat ahaztuta: komunikazioa norabide bikoa edo norabide ugarikoa da, gero eta gehiago. Beharbada euskaldun berriak / ikasleak erakartzeko giltzarritxo bat daukagu hor: hitza zuzendu ez ezik, eman ere egin beharko zaie.

Hangoak eta hemengoak

Enkarterriko berbalagunen blogean irakurri dut aipamena: "Euskara a contracorriente". Radio Euskadin jarraitzen dute euskararen hilabetearekin, eta erreportaje sortaren barruan guri interesatu ahal zaizkigun bi plazaratu dituzte egunotan.

Bata, Enkarterriko lagunek aipatu duten Euskara a contracorriente hori dugu. Laudioko euskaltegia, Enkarterriko berbalagunak eta Vianako ikastolara. Izenagatik igarri daiteke "a contracorriente" horrekin inguru "ez euskaldunei" egiten diotela erreferentzia.

Interesgarria hangoek eta hemengoek kontatu dutena. Euskararen inguruko patetismoa nagusitzen denerako botika ona ematen dute inguru "erdaldunetako" euskaldun hauek. Ez dakit zergatik (edo bai), euskaldun berri /euskaldun zahar bereizktearekin akordatu naiz. Zonalde "euskaldun berriak" izendatu nahi ote dira Enkarterri, Aiara edo Nafarroako hegoaldea? Kontuak kontu, euskaraz egiteko ilusioa dabil oraindik bazter guztietan, uste izaten dugun baino gehiago, benetan.

Bestea euskara ikasten duten etorkinekin egin dute: Inmigrantes euskaldunberris. Getxoko euskaltegi batean Aisarekin ari dira etorkinok. Gai golosoa kazetarientzat urrunetik etorritako ikasleena, aspalditik. Edozelan ere, onartu beharra dago halako poztasuna eta animoa ematen duela urruneko jendea umorez eta gogoz ikasteko ahaleginean ikusteak, eta zer pentsatua eman beharko lieke askori, ezta?

"Es un idioma complicado y eso le da un encanto adicional"

Hemen ere entzun ditzakezue erreportajeok:

Euskera a contracorriente

powered by ODEO
Inmigrantes euskaldunberris

powered by ODEO

Argazkia: Enkarterriko berbalagun