historia

Etxekoak

Inoiz esan dit inork AEKn lanean ibiltzeko AEK gutxi izaten dela hemen. Ez dakit zehazki zer-zergatik esan nahi zidan, eta, egia esanda, ez nuen horrekin burua nekatzeko gogorik izan orduan (ezta orain ere), baina larunbat honetan AEKren XIII. Mintegia dugu eta etxera begira jartzeko gogo hori piztu zait. Ummmm.....AEKren mintegiak.

AEKren mintegiak seguraski euskaltzale askok zuzenean, zeharka. errebotean edo botibolean ezagunak dituzte. Esango nuke honez gero euskaltzaleen mitologia txiki-partikularrean markaren bat utzi dutela: "Txosten eta Emendakiña" terminoak zabaltzen eta finkatzen iturri nagusietako bat izan direla esatera ausartuko nintzateke, besteak beste. Ala ez? Orain AEKn "emendakin" historiko-monumental horren ordez "zuzenketa" domestikoagoa erabiltzen dugu eta nostalgia apur bat dator, bai.

30 urte lehenengo mintegia egin zenetik. AEK zaharragoa da hala ere, geu ere bai, zaharragoak.

Eta 1979 hartan Arantzazuko apostoluen eta haitzen artean koordinatu aditza jokatu nahi, eskola eta gaua biltzen zuen gau-eskola konposizioa eta "nora goaz?" galdera Aizkorripeko aire garbian hegan. "Nora joan gara?" galdetzeko tentazioa egon liteke hura ikusita, eta erantzunak AEKren mugak gaindituko ditu seguruenik: Nora joan da AEK? Nora joan dira ordukoak? Eta "nora joan" horri izan aditzaren trinko laguntzaile guztiak erantsita galdera interesgarriak sortuko dira, dudarik ez.

Eta, zorionez, "nora goaz?" galdera horrek askoren gogo-ahotan jarraitzen du gaur egun ere, barruan zein kanpoan. AEK-k berak hamahiru biderrez gutxienez galdetu du harezkero, eta galdera horren historiak "nondik gatoz?" galderari erantzuteko balioko die askori gaur egun, galderaz beteriko historia:

"Zer-nola egingo dugu euskararen berreskurapenean eragiteko?",  "Nola lortu erakunde sendoa izatea?" , "Nola izan erakunde herritarra?",  "Nola ailegatu bazter eta pertsona guztiengana?", "Administrazio hauekin zer egin?",   "Zer gehiago egin?", "Zer hobeto egin?"... eta galderaz galdera josi dira hogeita hamar urteotako historia eta istorioak, pertsonak eta lanak, gaziak eta gozoak; ahaleginak, ekinak eta eginak; txostenak eta emendakinak...eta bertso zeremonialak egiten amaituko dut horrela segituz gero.

Tira ba, larunbat honetan Gasteizen berriro jarriko gara "nora goaz?" hori egosten. Asmatuko dugu? Galdetu ezean ez dugu asmatuko, hori ziertoena.

Dakidan bakarra da gauza batean gutxienez berrikuntza egon dela: txosten eta emendakinen festibala ez da festibal bakarra izango oraingoan. Bide onetik goaz?

Euskaldun ikasia

Azkenenengo Hizpideri tarteka kolpetxoa egiten jarraituta, Kepa Larrearen Fizkiozko euskaldun berriak ezagutzen jarri naiz. Kepak aurreko batean klasean umoreraren erabileraz jardun zigun, eta oraingoan literaturara jo du euskaldun berrien bia, baita aurkitu ere: Merimee-ren Carmen harengandik hasita (bai, euskalduna zen Karmentxu), Rodney Whitaker Trevanianen  Shibumi eleberriko Nicholaï Hel hiltzaile eleanitz euskalduna deskubritu digu ondoren. Ez ditut ez liburua ez pertsonaia ezagutu izan, baina deigarri eta erakargarri egin ditu Keparen aipamenak, Hannibal Lecter edo Tom Ripleyren eskolako bat nonbait, plazerragatik ikasi du euskara era metodiko batean eta gramatika bat sortu du horretarako, azkenean praktikan jarriko du Zuberoako bazter batean erretiratua. Irakurtzeko gogoa eman dit bada.

Fizkiozko irakasleen errepasoa ere egin du, Maisu Juan klasikoa,Kutsidazu...ko Koro, Iban Zalduaren Joseba Anabitarte,..  Eta ikasleengana jo du gero: Euskalduntzen metodoko Peru eta Alaitz, Sagastizabalen Juan Martin ezaguna, eta Jon Alonsoren Euskal karma "rapsodiako" B-12 martiztarra edo Joxean Sagastizabalen Gerturik daukagu odola liburuko banpiroak bezalako izakiak.

Gustura irakurtzen da artikulua, baina serio jarri da Kepa amaieran, ideia komuna barruntatu du kasu gehien-gehienetan: euskara ikasteko hizkuntza zaila da, ez da diplomatiko ingelesen asmakuntza beraz. Idazleek ere esaten badute...

Edozelan ere arreta eman dit pasarte batean egin duen aipamenak:. Xabier Kintanak eta Joseba Tobarrek 1975ean Euskaldun berriekin euskaraz lanean proposatu zuten euskaldun ikasiaren "kode deontologikoa". "Euskaldun berriaren" ordez "euskaldun ikasia" terminoa proposatzearekin batera (bistan da ez zutela arrakasta handirik izan), gerora errotuta sentitu ditugun (norberarengandik hasita) hainbat ideia jaso ziren. Aipamen batzuk:

Euskaldun ikasia ez da lotsa. Ba daki ez duela euskara egiten baserritar edo arrantzale jator batek bezain ongi eta errax, baina etengabe ikasiz doa... eta dakientxoaz toki guztietan baliatzen da"

Euskaldun ikasiari mingarri zaio euskaldunak elkarren artean erdaraz mintzatzen ikustea, eta areago, berauk "abertzale" horietakoak direnean.

Euskaldun ikasia, eskuharki, kaletarra da... Hori dela eta, onhartezinezkoa du "euskara=baserriko hizkuntza" delako berdintasuna.

Euskaldun ikasiak ez du mordoiloa maite, baina isiltzea baino erdarakada batez irtetea nahiago du, geroago, etxeko trankiltasunean hiztegiari, hurrengo baterako hobe guran, begirada bat egin arren.

1975eko hitzak dira. Ez dakit orduan nolako jarrerak ziren nagusi euskaldunen artean, ikasleen artean, baina bistan da ideia horiek soka luzea ekarri dutela euskaldun "ikasiongan" ez ezik, euskaltzale guztiengan ere bai.

Amaitzeko Anaitasuna aldizkarian liburuari egin zioten kritika honetan aurkitu dudan beste aipamen hau:

gaur egun euskara ez jakitea Euskal Herrian jadanik kulturarik ezaren ezagugarria bat da sektore askotan, eta zenbait buruzagi herritar publikoki lotsarazteko aski motibo ere bai

Hori ere 1975ekoa da, Franco hil zen urtekoa.

Juan Jose Zearreta hil da

Ricardo Gomezek eman digu albiste latzaren berri, eta Euskaltzaindiaren oharrera bideratu: Juan Jose Zearreta euskaltzain urgazlea hil da gaur egurdian auto-istripuz.

Euskaltzain urgazlea izan eta erakundearen kudeaketa lanetan ziharduen gaur egun, baina Zearretaren bizitzak eta lanak lotura handia izan du helduen euskalduntze-alfabetatzearekin, Euskaltzaindiaren oharra irakurri besterik ez dago:

Juan Jose Zearreta Urigoitialdekozea Zornotzan jaio zen, 1947ko ekainaren 10ean. 60ko hamarkadaren amaieran hasi zen euskalduntze eta alfabetatze kanpainetan parte hartzen. Hala, 1968-69 ikasturtean Deustuko San Felicisimon euskarazko eskolak sortu ziren, Zearreta talde horretako partaide izan zelarik.

1970ean Lehen Urratsak liburuaren prestaketan jardun zuen, besteak beste, Patxi Elgezabal eta Ricardo Badiolarekin.

Urte horietan lanean zebilen Bizkaiko alfabetatze batzordeko kide izan zen. 1975-76an, herrialde guztietako batzordeak batu eta Alfabetatze eta Euskalduntze Koordinakundea (AEK) sortu zenean, bera izan zen sortzaileetariko bat, idazkari lanak ere bete zituelarik.

1973an hasi zen lanean Euskaltzaindian, Ekonomia arloan, Jose Luis Lizundia orduko idazkariordearen lankiderik hurbilena izan zelarik. 1975eko ekainaren 27an euskaltzain urgazle izendatu zuten.

2003an  Euskaltzaindiaren kudeatzaile izendatu zuen Akademiak.

Euskalduntze prozesuarekin loturik beti ere, hainbat lan argitaratu zituen, elkarlanean:

• Euskalduntzen (3 liburuki), 1972
• Alfabetatzen (1975)
• Euskara: Hizkuntza Ariketak (1976)
• Euskal Hiztegi Modernoa (1977)
• Sortzen - I (1978)
• Hiztegia 80 (1980)

Bilbon euskara eskolak antolatu, ikasmaterial historikoen egile (Lehen Urratsak, Euskalduntzen, Alfabetatzen...) eta AEKren sortzaile. Ez da aipatu gabe uzteko moduko ibilbidea, baina aspaldian beste lanetan hasita, seguraski gaur egun askori ez zaie ezaguna egingo Zearretaren izena.

Ni neu behin suertatu nintzen berarekin. Duela hainbat urte, irakasle lanetan ia hasi berritan, ikasle talde batekin Euskaltzaindia bisitatzera joan nintzen. Plaza Barrian egoitza jarri baino urte batzuk lehenago izan zen, orduan Diputazioaren inguruko kale batean (ez dut orain zeinetan gogoratzen) pisu txiki batean zeukan Euskaltzaindiak Bilboko egoitza.

Ez zen hura gaurko etxe dotorea, ez. Dokumentuak eta altzariak ahal zen moduan apailatuta ziharduten han. Hantxe hartu gintuen Zearretak, eta Euskaltzaindia zer eta zertan zen eta han zegoena erakutsi eta azaldu zigun. Gogoan dut oraindino han zeukaten bilera-gelako horman egon zen organigrama moduko bat: Euskaltzainburua, euskaltzainak, sailak, eta han  behean adartxo bat: AEK.

Ikasleak apur bat harrituta geratu ziren egia esanda, baita neu ere. Eguneratu barik zegoen organigrama hura, urteak ziren AEK Euskaltzaindiaren babesetik irten zela, eta, esango nuke orduko hartan erakunde bien artean harreman handirik ez zegoela. Hala ere, Zearretak organigrama hartaz baliatuta historia kontatu zigun: gau-eskolak, alfabetatze batzordea, koordinakundea...

Helduen euskalduntze-alfabetatzeak gorabehera handiak izan ditu, ordura arte ordutik aurrera: bereizketak, hausturak, pertsonak... Eta organigrama hartako AEK eta nik gaur egun lan egiten dudan lekua urrun daude duda barik. Baina urrun egon arren, lotura asko egon dira bitartean, pertsona eta esperientzia asko. Eta memoria historikoaz hainbeste jarduten den sasoi honetan, gogoratu dezagun geurean ere historia dagoela, nonbaitetik gatozela eta esperientzia ugari ditugula atzetik, gerora begira atzean utzi ezin direnak.

Bego beraz geure gogoan Juanjo Zearreta, bera eta bere lana. Kasualitate latz horietako batean auto-istripuan joan zaigu, helduen euskalduntzearen historian giltzarria izan zen Rikardo Arregi bezala.

Doluminak senideei, lagunei eta lankideei.

Argazkia: Euskaltzaindia

Nor-nori-nork-en jaiotza?

Aste honetako Argian (2101 zbkia.) Gontzal Fontaneda euskara irakasle beteranoari egin diote elkarrizketa.

Euskal aditzaren gaineko teoria heterodoxoa garatu du, eta teoria haren gainean aditza lantzeko metodoa egina dauka: Euskal euskara. Liburuan argitaratuko ei diote laster, baina aspaldian jarri zuen sarean.

Teoriaren eta Gontzalen irakasle-esperientziaren gorabeheren artean, pasarte batean kontatutakoa egin zait deigarria:

Nola ikasi zenuen euskara?
Araban bazen Araiako Urrestarazu [Andoni Urrestarazu, Umandi, 1902-1993]. Euskaltzale fina zen eta gramatika bat egin zuen, nolako gramatika! Oraciones objetivo-pronominales, alegia, lehen ez zegoela nor-nori-nork. Urrestarazuren hiruzpalau ikasle Gasteizen zortzi bat ikasleri irakasten hasi ziren. Horrela hasi nintzen ni.
Urrestarazuren gramatikarekin hasi zinen orduan.
Gero azaldu zen nor-nori-nork, Elvira Zipitriaren bidez. Estibalizko priorea bere ikaslea zen, nire adiskidea eta liburuxka bat idatzi zuen: Nor-nori-nork el secreto del verbo vasco.

Ez dut inoiz pentsatu edo kontsultatu izan ohiko egin zaigun terminologia hori -nor-nori-nork, nor-nork eta enparauak- nork-noiz sortu zuen. Ez da garrantzi handiko kontua izango, baina eduki duen arrakasta ikusita jakin mina pizten da.

Orduan sortu ote zen euskal aditzaren mitoa ere?

Paparrekoak II

Aurreko astean pasatu didaten pegatina bilduma non erakutsi topatzen banuen han ipiniko nuela esan nuen. Hemen daude.

Google-en Picasa Web Albums probatzen ibili naizela pegatina horientzako erakustoki ona izan litekeela eta 300 bat sartu ditut. Gehienak AEKrenak dira, baina besteen alerik ere badago.

Klikatu beheko irudian eta album osoa ikusiko duzue.

Euskaltegiak: pegatinak

Paparrekoak

Gaur arratsaldean lagun batek pegatina bildumak erakutsi dizkit. Pegatina bildumazale koadrilatxoa dabil gure herrian, bildumazale porrokatuak eta zehatzak, 30.000 aletik gorako bildumak ei daude hortik, batzuk duela 30 urtetik gora hasita.

Pegatinak, kartelak, txapak eta halakoak batuta gure herriaren azken urteotako historiaren erakusleihoa egin ahal duda barik, eta egin ere, pegatinazale hauek egiten ari dira. Lantzean behin batu, bildumak erakutsi, trukatu, komentatu,... eta artxibategia eraiki apurka-apurka. Sarera ez dute salto egin oraindino, baina egun batean ausartzen badira, ikusteko modukoa izango da duda barik.

Gure munduak ere pegatinak sortu ditu urteotan, hemen dauzkazue ale batzuk:

Hau zaharrenetako bat izango da seguruenik-

Hau deigarrienetako bat, ezta?

Hau ere ez da atzo goizekoa:

Honek ilusio berezia egin dit, berton egin nintzen, Biasterin, ez dut urtea zehazki gogoratzen, baina 1985 inguruan izan zela uste dut:

Eta hau izan zen bigarren Korrikako "petoa". Bilbo erdia egin nuen honelako batekin.

Askoz gehiago daude jakina, nostalgia ariketa ederra, eta historia ere bai. Astia badaukat saiatuko naiz nonbait gehiago ipintzen. Bestela, pegatineroek, esan dudan bezala, lantzean behin bilerak eta erakusketak egiten dituzte. Hurrengoa Bilboko Kukutza gaztetxean ekainaren 11tik 17ra, 16an truke eguna daukate bertan. Bestela, euskalduntze-alfabetatzearen ingurukoa egitea eskatzen badiezue, seguru ez dutela batere arazorik edukiko.