gaitasuna

Badaki euskara?

Lehengo egunean irakasle-bilera batean bigarren mailako azterketako idazlan bat aztertzen ari ginen. Ebaluazio zertifikatzailean ari ginen, azterketariak maila ematen zuen ala ez ebazten. Ebaluazio irizpideei jarraiki egokitasunaz, koherentziaz, kohesioaz, aberastasunaz eta zuzentasunaz hitz egin genuen. Aberastasunean eta zuzentasunean denok ados samar, justuan bazen ere maila ematen zuen, baina egokitasunera, koherentziara eta kohesiora heldutakoan oso iritzi ezberdinekoak ginen: ‘gai’ batzuentzat, ‘ez gai’ beste batzuentzat. Halako batean, irakasle batek zera galdetu zuen: ‘Baina badaki euskara?’

Galdera ohikoa izan arren, ez da hutsala. Harrezkero, buelta asko eman dizkiot eta artikulu hau idaztera ere bultzatu nau.

Badaki euskara? galdetzea ‘badaki historia?’ edo ‘badaki geografia?’ galdetzearen parekoa da; hizkuntza bera, eta ez komunikazioa, hartzen du ikas-irakaskuntzaren subjektutzat. Beraz, nahikoa genuke hizkuntzaren beraren ezagutza testatzearekin. Hor ez dute lekurik egokitasunak, koherentziak eta abarrek.

Baina, egia esate aldera, zalantza egin nuen gero. Ez nuen ondo gogoratzen ‘badaki euskara?’ ala ‘badaki euskaraz?’ galdetu zuen irakasleak. Eta orduan hasi nintzen pentsatzen galdera horrek gordetzen zituen elipsietan. Zer dago ‘badaki euskaraz’ horren atzean? Kasu honetan, ‘badaki euskaraz idazten’ egon liteke batzuentzat. Hauen ustean, nahikoa luke azterketariak gaitasun minimo bat erakutsita. Gaia kontuan hartu, eskema estandar bat (sarrera: gaiaren garrantzia/ lehen-orain / abantailak-desabantailak/ bukaera: iritzia) aplikatu eta aurrera.

Beste irakasle  batzuentzat, ostera, elipsia luzeagoa, konplexuagoa eta, egitekoak horretara bultzatuta, aldakorragoa eta zehatzagoa da. Adibide baterako, honelakoa: ‘Badaki euskaraz tabakoaren legea onerako ala txarrerako izan den eraginkortasunez adierazten?’

Hiru galdera, hiru ikuspuntu, hiru paradigma. Bitxia da antzeko hitz ‘korporatiboak’ erabilita ere, zenbat ideia ezberdin ezkutatzen diren elipsi baten atzean. Baina nork du arrazoi?

Baten batentzat harrigarria izan daitekeen arren, hementxe hasten da nire arrazoibidea lausotzen. Ideologia didaktikoak hirugarren bidea hautatzera narama, zalantzarik gabe. Baina, ai lagunak!, idazmenaz ari gara. Ebaluazio zertifikatzaileak nabarmen gehiegizko pisua aitortzen dion trebetasun bati buruz, hain zuzen. Eta nik badakit zenbat eta zehatzago jokatu, orduan eta estuagoa eta zailagoa izango dela bidea; eta horrek trebetasun honen berrindartzea ekarriko duela. Hortxe hasten dira nire zalantzak eta beste irakasle askorenak.

Zalantzok argitze aldera bi dira hartu beharreko bideak. Batetik, norberaren sena eta eskarmentua abiapuntu, asko hitz egin, formazioa areagotu eta sarritan egiten ditugun elipsi horien atzean geratzen dena azaleratu. Eta, bestetik, trebetasunen  pisua eta jitea (interakzioari askoz gehiago erreparatuz) berauen erabilera errealari begira orekatu (baita maila zertifikatzailean ere).   

Imajinatzen al duzue bateratze-saio batean entzumenaz, irakurmenaz edo elkarrizketa-mekanismoez aritzea? Horixe da nire ametsetako bat.

Hizkuntza jakitea, hizkuntza ikastea

Azken egunotan mezu bi aurkitu ditut blogosferan hizkuntzaren ikaskuntzaz oinarri-oinarrizko galderak eta hausnarketak plazaratu dituztenak. Hizkuntza ikastearen eta jakitearen kontzeptuak eurak bueltaka.

Lehenengoan Enric Serrak hizkuntza jakitearen kontzeptuari bueltaka jardun zuen. "Tranpa" zeri esaten diogun abiatuta:

...sovint considerem que una persona que fa servir un corrector ortogràfic que li millora els textos no en sap i en realitat fa trampa; sovint pensem que les consultes a obres lexicogràfiques o d'altra mena en línia tapen les vergonyes de la ignorància lèxica dels alumnes, que fan trampa.

(Uste izaten dugu pertsona batek bere testuak hobetzeko zuzentzaile ortografikoa erabiltzen badu ez dakiela eta tranpatan ari dela; uste izaten dugu sarean ditugun hiztegiak eta obra lexikografikoak kontsultatzen direnean ikasleek ezezagutza lexikoaren lotsa izkutatzen dutela eta tranpa egiten dutela.)

Azterketa batean seguraski halakoak tranpatzat joko genituzke geuk ere. Norbearen ezagutza frogatu behar den horretan ez baita norberaren ezaguza frogatzen, bere horretan ulertuta.

Baina ondoren Serrak beste ikuspuntu bat ematen du: "Zer geratuko litzateke ondo ez dakien hizkuntzan behar duen eguneroko testu bat sarean aurkitu dituen ereduetan oinarrituta sortzen badu, eta hura erabiltzen badu?". Kasu bat eman du: italiera jakin barik, hitz klabeak bilatuta behar denaren moduko testua aurkitu, moldatu eta hegazkin-konpainiari erreklamazio gutuna idazten badiogu?".(Eta gehituko nuke nik: "Eta katalana arauaren arabera jakin barik Enricen bloga irakurtzeko itzultzaile automatikora jotzen badugu?").

Gaur egungo komunikabideek (ez hedabideek soilik) azalera ekartzen ari dira hizkuntza jakitearen kontzeptu "klasiko" horren herrenak nonbait. Beharbada, Serrak dioen modura, honetara hurreratu beharko dugu gero eta gehiago: " Sap llengua, en cert sentit: sap satisfer les seves necessitats lingüístiques" (Hizkuntza daki, nolabait behar izan lingusitikoak asetzen daki").

Zaila egingo zaigu gurean halakoei neurria hartzea. Hizkuntzari eman ohi diogun balio sinbolikoaz gainera, elebitasun-diglosiko batean hizkuntz-beharrak asetzeko estrategia instrumental ohikoa beste hizkuntza batera igarotzea denean, baina era berean, horrek akaso esan nahi digu euskarari balio komunikatibo eta instrumentala eman behar zaiola, "tranpa" horiek tranpa izatetik zerbait lortzeko estrategia bihurtu daitezen denon pertzepzioan, ez hizkuntza ez jakitearen seinale lotsagarriak. Eta balio komunikatibo hori euskara-klasean ere eman dakiokeela uste dut. Ikasleak hiztegia begiratzen duenean begiratu dezala han interesatzen zaion edo behar duen zerbait adierazi edo ulertzeko, ez irakasleari "tranpa" egiteko.

Bigarrena hizkuntza ikasteaz ari da. Curriculum-oinarri batzuk dira. Brasileko Rio Grande do Sul eskualdeko hezkuntza idazkaritzak egindako dokumentu batekoak eta Gonzalo Abiok gaztelaniara ekarrita.

Askorentzat ezagunak izango dira horrelakoak, eta erantzun (politikoki) "zuzena" asmatzea ez zaie kostatuko. Beste batzuentzat "filosofia" eta "didaktika txapak" izango dira.  Beharbada lehenengoek askotan horrelako predikamentuak zabalduko dituzte sarri, froga grafikoak edo praktikoak gutxi edo lauso azalduta, bigarrenekoen eszeptizismoa sustatuz, eta iritzia eta prakitka aldatzeko motiborik eman barik. Beharbada, baina badaezpada hona ekarriko ditut hizkuntza ikastearen ideiaz han plazaratu diren galdera batzuk. Egundo ez du kalterik egiten pentsatzen paratzeak:

• Hizkuntza ikastea ezer ez jakitetik dena jakitera pasatzea da, ala hizkuntza ikastea zerbait egin edo zerbaitetan jarduteko trebezia eskuratzea da?
• Hizkuntza ikastea hura nolakoa den eta nola funtzionatzen duen  ulertzea da (hotsak, hiztegia, gramatika arauak) gero hori guztia praktikan jartzeko, ala hizkuntza ikastea hizkuntza hori hemen eta orain nahi dugun jendearekin jarduteeko erabiltzea da?
• Hizkuntza bat ulertzen (entzun/irakurri) eta egiten (hitz egin/idatzi) trebetasun batzuk hurrenkera batean eskuratzea da, ala hizkuntza hori ulertzen eta egiten ikastea trebetasun guztiak batera erabiltzeko lehenengo aukeratik hasita erabiltzea da?
• Bigarren hizkuntza baten ikaskuntza bakarrik gerta daiteke ikasle gutxiko taldeetan, ikasmaterial eta baliabideez ondo hornituta eta ordu kopuru serio baten barruan, ala pertsona-kopuru eta testuinguru ugaritan hizkuntza horretan murgiltzea eskatzen duten praktika sozialetan partaide izateko aukera bakoitzean gertatuko da?
• Hizkuntza ikasteak ez dauka zer ikusirik ez curriculumeko beste disziplinekin ez eguneroko bizitzarekin, ala hizkuntza ikasteak jakintza eta bizitzaren arlo ugaritan jardutea eskatzen du?
• Ikastea motibazioaren eta arretaren ondorengoa da, ala ikasteak akaso esan nahi du ikasgaiari arreta ematen zaiola ikasi ahala ikasgai horri balioa ematen eta balio horretaz jabetzen garelako?

Ez naiz hasiko erantzun zuzena zein den eztabaidan, beste galdera batekin geratu naiz eta: euskararen balio komunkatiboari nola eutsi eta hura nola erakutsi ikasi nahi duenari?