Hizkuntza jakitea, hizkuntza ikastea

Azken egunotan mezu bi aurkitu ditut blogosferan hizkuntzaren ikaskuntzaz oinarri-oinarrizko galderak eta hausnarketak plazaratu dituztenak. Hizkuntza ikastearen eta jakitearen kontzeptuak eurak bueltaka.

Lehenengoan Enric Serrak hizkuntza jakitearen kontzeptuari bueltaka jardun zuen. "Tranpa" zeri esaten diogun abiatuta:

...sovint considerem que una persona que fa servir un corrector ortogràfic que li millora els textos no en sap i en realitat fa trampa; sovint pensem que les consultes a obres lexicogràfiques o d'altra mena en línia tapen les vergonyes de la ignorància lèxica dels alumnes, que fan trampa.

(Uste izaten dugu pertsona batek bere testuak hobetzeko zuzentzaile ortografikoa erabiltzen badu ez dakiela eta tranpatan ari dela; uste izaten dugu sarean ditugun hiztegiak eta obra lexikografikoak kontsultatzen direnean ikasleek ezezagutza lexikoaren lotsa izkutatzen dutela eta tranpa egiten dutela.)

Azterketa batean seguraski halakoak tranpatzat joko genituzke geuk ere. Norbearen ezagutza frogatu behar den horretan ez baita norberaren ezaguza frogatzen, bere horretan ulertuta.

Baina ondoren Serrak beste ikuspuntu bat ematen du: "Zer geratuko litzateke ondo ez dakien hizkuntzan behar duen eguneroko testu bat sarean aurkitu dituen ereduetan oinarrituta sortzen badu, eta hura erabiltzen badu?". Kasu bat eman du: italiera jakin barik, hitz klabeak bilatuta behar denaren moduko testua aurkitu, moldatu eta hegazkin-konpainiari erreklamazio gutuna idazten badiogu?".(Eta gehituko nuke nik: "Eta katalana arauaren arabera jakin barik Enricen bloga irakurtzeko itzultzaile automatikora jotzen badugu?").

Gaur egungo komunikabideek (ez hedabideek soilik) azalera ekartzen ari dira hizkuntza jakitearen kontzeptu "klasiko" horren herrenak nonbait. Beharbada, Serrak dioen modura, honetara hurreratu beharko dugu gero eta gehiago: " Sap llengua, en cert sentit: sap satisfer les seves necessitats lingüístiques" (Hizkuntza daki, nolabait behar izan lingusitikoak asetzen daki").

Zaila egingo zaigu gurean halakoei neurria hartzea. Hizkuntzari eman ohi diogun balio sinbolikoaz gainera, elebitasun-diglosiko batean hizkuntz-beharrak asetzeko estrategia instrumental ohikoa beste hizkuntza batera igarotzea denean, baina era berean, horrek akaso esan nahi digu euskarari balio komunikatibo eta instrumentala eman behar zaiola, "tranpa" horiek tranpa izatetik zerbait lortzeko estrategia bihurtu daitezen denon pertzepzioan, ez hizkuntza ez jakitearen seinale lotsagarriak. Eta balio komunikatibo hori euskara-klasean ere eman dakiokeela uste dut. Ikasleak hiztegia begiratzen duenean begiratu dezala han interesatzen zaion edo behar duen zerbait adierazi edo ulertzeko, ez irakasleari "tranpa" egiteko.

Bigarrena hizkuntza ikasteaz ari da. Curriculum-oinarri batzuk dira. Brasileko Rio Grande do Sul eskualdeko hezkuntza idazkaritzak egindako dokumentu batekoak eta Gonzalo Abiok gaztelaniara ekarrita.

Askorentzat ezagunak izango dira horrelakoak, eta erantzun (politikoki) "zuzena" asmatzea ez zaie kostatuko. Beste batzuentzat "filosofia" eta "didaktika txapak" izango dira.  Beharbada lehenengoek askotan horrelako predikamentuak zabalduko dituzte sarri, froga grafikoak edo praktikoak gutxi edo lauso azalduta, bigarrenekoen eszeptizismoa sustatuz, eta iritzia eta prakitka aldatzeko motiborik eman barik. Beharbada, baina badaezpada hona ekarriko ditut hizkuntza ikastearen ideiaz han plazaratu diren galdera batzuk. Egundo ez du kalterik egiten pentsatzen paratzeak:

• Hizkuntza ikastea ezer ez jakitetik dena jakitera pasatzea da, ala hizkuntza ikastea zerbait egin edo zerbaitetan jarduteko trebezia eskuratzea da?
• Hizkuntza ikastea hura nolakoa den eta nola funtzionatzen duen  ulertzea da (hotsak, hiztegia, gramatika arauak) gero hori guztia praktikan jartzeko, ala hizkuntza ikastea hizkuntza hori hemen eta orain nahi dugun jendearekin jarduteeko erabiltzea da?
• Hizkuntza bat ulertzen (entzun/irakurri) eta egiten (hitz egin/idatzi) trebetasun batzuk hurrenkera batean eskuratzea da, ala hizkuntza hori ulertzen eta egiten ikastea trebetasun guztiak batera erabiltzeko lehenengo aukeratik hasita erabiltzea da?
• Bigarren hizkuntza baten ikaskuntza bakarrik gerta daiteke ikasle gutxiko taldeetan, ikasmaterial eta baliabideez ondo hornituta eta ordu kopuru serio baten barruan, ala pertsona-kopuru eta testuinguru ugaritan hizkuntza horretan murgiltzea eskatzen duten praktika sozialetan partaide izateko aukera bakoitzean gertatuko da?
• Hizkuntza ikasteak ez dauka zer ikusirik ez curriculumeko beste disziplinekin ez eguneroko bizitzarekin, ala hizkuntza ikasteak jakintza eta bizitzaren arlo ugaritan jardutea eskatzen du?
• Ikastea motibazioaren eta arretaren ondorengoa da, ala ikasteak akaso esan nahi du ikasgaiari arreta ematen zaiola ikasi ahala ikasgai horri balioa ematen eta balio horretaz jabetzen garelako?

Ez naiz hasiko erantzun zuzena zein den eztabaidan, beste galdera batekin geratu naiz eta: euskararen balio komunkatiboari nola eutsi eta hura nola erakutsi ikasi nahi duenari?

Lehengo lepoko sorpresak

Eusko Jaurlaritzaren aldaketak Helduen Euskalduntze-Alfabetatzearen bazter hauetara zer ekarriko zuen galdetzen hasi ginen duela hilabete batzuk. Eta, egia esanda, orain arte ez dugu aparteko berrikuntzarik edo berririk jaso, kargu aldaketa pare bat kenduta.

Aurrekontuetan ere berri gutxi, hobeto esanda, berririk ez, edo -nondik ikusten den- bai. HABE da diru-murrizketatik salbatu den bakarra antza, euskararen inguruko politikan bazterrak aztoratuta dabiltzan egunotan hori zerbaiten seinalea izango da, ez dakit zerena baina...

Eta gu zain, zer etorriko eta... gaur gutuna heldu da, HABEtik HABEren gutunazal ofizialean. Zer da ba (pdf eta hemen Ikasbileko lotura)?

"Sinposioa" irakurri dut. Dio! Bost hogerlekoko berbak dabiltza hemen. HABE eta EALTA... dedio! Kategoria ere badabil gero! "Ebaluazioan eta hizkuntza-probetan jokabide egokiak sustatzeko gida-lerroak". Dediole! Serioa da hau ba! Ondoren titularreko subjektu-objektu horiek perpaus konposatuan apaindu dizkigute dagozkion leku-denbora osagarriekin: "Ekitaldia 2009ko azaroaren 13an izango da, 09:00etatik 17:00etara, Donostiako Teknologi Elkartegiko Auditorioan...". Azaroaren 13an? Hori datorren astea da bata! Jeseus! Horrelako gauza serio-kategoriakoetarako ez dira ez dakit zenbat hilabete lehenagotik kanpaiak soltatzen. ala?

Beherantz segitu eta, joño! Good Practice-Buenas prácticas. Internazionala! Hortik aurrera HABEren siglak behin eta berriz, baina sarrera inpaktantea izan da, duda barik.

Hau ez da txikiteoaren erdian derrepentean antolatzen den afaria, ez. Eta orain derrepentean dator horrela? Despistatuta ibili naiz?

Inguruan galdetu dut. Zuek honen berri? Ez,ez, ez.... Ene! Asko da ba!

Zer ote den hausnarrean hasi eta, aaaaamigo! Erregalua gordeta eduki digute. Aldaketak etorri dira, HABEk horrelako sorpresak emango dizkigu hemendik aurrera. Espero ez duzula, tak! To sinposioa! Hurrengoa zer izango? Jakin minaren ilusioa piztu digute. Ole!

Gustatzen zaizkit sorpresak. Txikitan errege magoei gutunean direnak eta ez direnak eskatu ondoren ekarritakoak ikusita hartzen nuen sorpresa gehien bat.

Hori bai, espero dezagun sorpresa hauek ez etortzea "ebazpena" edo "xedapena" abizenekin, baten batek ikatza ekarri diotela pentsa dezake eta.

Hala ere, esango nuke sorpresazaletasun hori ez dela sorpresa izan, ezta?

PD: egiaztatze probekin zerbaitetan dabiltzala dirudi. Ea datorren ostiraleko horretan zer kontatzen duten. Sorpresa gehiago akaso.

Galileo Galilei

Imajina ezazue zeuen burua itsasontzi batean nabigatzen, aldaketa handirik gabeko abiaduran, itsaso barean. Eta gogora itzazue Galileoren hitzak:

Sar zaitezte lagun batekin kabina nagusian, itsasontzi handi baten bizkar azpian, eta eraman itzazue bertara euliak, tximeletak, eta beste animalia txiki hegalari batzuk… Azpian jarritako galdara handi batean tantaz tanta hustuko den botila eskegi… Itsasontzia nahi duzuen abiaduran jarri, betiere gorabehera handirik gabeko higidura uniformean… Tantak azpiko ontzian eroriko dira poparantz desbideratu gabe, nahiz eta tantak airean direla  itsasontziak aurrera egin… Tximeletek eta euliek hegaz jarraituko dute batera eta bestera, eta ez dira guztiak poparantz joango, itsasontziaren ibilerak nekatu balitu bezala.

Beraz, ontziaren bizkar azpian esperimentuak egiten ari den nornahik ezingo du jakin itsasontzia geldi ala mugimenduan dagoen.

Atera gaitezen, orain, itsasontziaren itzaletik, aska ditzagun gure euli, tximeleta eta buruko txoriak eta begira diezaiogun lehorreko talaiatik kaiari, ontziei,  mugimenduari eta urari.

Bi zamaontzi handi ikusten dira urrunean, geldi, astun ainguratuta. Port Folio deitzen da bata, Heok bestea. Teknologia berriek nabigazio moduak, neurri batean, aldatu aurretikoak dira. Ontzi handiak izaki, mugimendu geldokoak izan behar dute ezinbestez. Baina geldiegi daude, kulunka ere ez dute egiten. Oraindik herdoildu gabe dauden arren,dagoeneko nabari dute kresalaren erasoa eta azpiko ura ere usteltzen hasia da. Mota askotako edukiontziz beteta daude baina portuaren azpiegitura ez da edukiok garraiatzeko behar bezain sendoa. Marinel batzuk alai daude zubian tximeletei begira; beste batzuk, ordea, nahiko haserre, euliak astindu nahian. Eszena bitxia, alajaina!

Itsasadarreko uraren mugimendua ere harrigarria da, kontrako norabidean doala dirudi, baina beste baterako utziko ditugu mekanika eta Newtonen legeak.  Gaur Galileoren eguna da eta heldua da talaiako eskailerak jaisteko ordua.

Argazkia: Homeward Bound. Lizentzia. Egilea: Stevec77.

Ongi etorri lagun

"Urte berri on!" esatea izango litzateke aproposagoa, guretzat urtea orain hasi da eta, urriaren 1ean. Urteroko ziklo klasikoa, eta klaseak hasita dagoeneko.

"Ongi etorri" esan beharko diegu hala ere -eta seguruenik esan diegu honez gero- euskarara arrimatu guran etorri zaizkigun horiei guztiei, baina badira beste batzuk ongi etorri hori merezi dutenak (eta ez nago seguru beti behar den modura esaten diegun gainera): gure ondoan lanean hasi diren irakasle berriak, lankide berriak.

Ez da sekretua euskaltegietan hainbat jende dagoela lanean ibilita (interesgarria izango litzateke euskaldun edo elebidunen artean zer portzentaje den). Horrek hain zuzen ere, adierazten du sektore honetan langileen mugikortasuna dagoela, aritu eta beterano asko bai, baina aldi berean urtero (edo sarriago) berritzen den multzoa ere bai.

Eta orain izan daiteke sasoi aproposa uztailetik dabilen kontu bati buelta pare bat ematen hasteko: irakasle berrien prestakuntza, edo hasierako prestakuntza.

EHUko Ikastaro hartan hainbat gauza entzun eta ikusi genituen. IKA eta AEK-kook gure glotodidaktika ikastaroak aurkezteko, laburpen hau erabili genuen:

Laburpen modura, honako panorama ikusten dugu:

• Helduen euskara irakaslearen prestakuntza bermatzen digun ikasketa ofizial gutxi daude. Bestalde, gure harrobia izan litezkeen gazte unibertsitarioek mundu honekin lehendik gero eta harreman gutxiago izandakoak dira.
• Gurean lan egiteko ez dago prestakuntza eskari administratibotik, erakunde bakoitzaren esku geratzen da hori, nahi izanez gero. Homologaziorik ere ez dago, sare edo euskaltegi batetik bestera irakasleak mugitzen diren arren.
• Lehen esan dugun bezala, urtero hartu behar izaten dira irakasle berriak, gehienetan azken orduan eta presaz, matrikulazioak eta taldekatzeak zer dakarte, orduantxe. Irakaslegaiari aurretiaz ezin zaio gauza handirik ziurtatu alegia.
• Trinkotasun handiarekin egiten da lan gurean, hasiera batetik astean 10 klase-ordurekin jardutea arrunta izaten da. Gogor hasi behar da lanean, aurretik gutxi ezagutzen den arloan, eta hasierako prestakuntzarako aukera gutxirekin.

Glotodidaktika ikastaroak hutsune hori betetzera datoz neurri handi batean, baina badago zer hobetu asko, eta dena ez dago gure esku:

• Hasierako prestakuntza honen beharra eta funtzioa argitzea eta aitortzea, eta berau homologatzea.
• Prestakuntza eraginkorra lortzea, lanean hasteko bermea emango diena irakaslegaiari zein erakundeari. Prestakuntzaren diseinutik abiatu beharra dago seguruenik: prestakuntzarako ibilbidea, metodologia, ebaluazioa...
• Hizkuntza-irakaslea zein euskara-irakaslea prestatzen duen sistema. Seguruenik bietatik daukagu denok, ez gara irakasle hutsak, ezta euskaltzale militante hutsak ere.

Eta zer egin? Akaso:

• Behingoz, honetan interesa daukagun guztiok zerbaitetan elkar hartu eta ekin: administrazioa eta euskaltegiak (eta beste erakunde batzuk ere bai beharbada: unibertsitatea, euskalgintza...). Ez du erraza ematen.
• Lanerako benetan prestatzen duen zerbait bilatu, ez beste zertifikazio soil bat. Eredu interesgarriak ikusi genituen ikastaroan: CELTA ikastaroetarako praktika-akademia, CLICen prestakuntza eredua, konpetentzien ikuspegia, praktikaren gaineko hausnarketa... Sentsazioa hartu nuen geurean teoria>praktika ibilbide horretan gaudela kateatuta, praktikarako denbora murriztuta, eta beharbada, hortik datoz hainbestetan predikatzen dena eta egiten dena lotzeko ditugun arazoak. Eta hain zuzen ere praktika da azken batean prestakuntzaren azkenengo epailea.
• Hasierako prestakuntza horri segida emango dioten etengabeko prestakuntza programak eta aukerak. Eta ez nabil ikastaro sorta gehiago, formalagoak eta handiagoak eskaintzeaz soilik, norberaren lanaren gaineko hausnarketa sustatzen eta motibatzen duen giroa sortzea ere beharrezko da nire iritziz: irakasleen arteko komunikazioa eta elkarlana, prestakuntzarako baliabide formal eta informalak, praktika-komunitateak, lanaz hitz egin eta pentsatzeko uneak, guneak eta tresnak... Prestakuntza ikastaroak egitea baino zerbait gehiago dela ulertu beharko da agian, norbaitek eman behar digun zerbait baino gehiago.

Bitartean, ongi etorri lankide berriok. Eta ongi etorri horrezaz gainera zerbait gehiago ematen saiatuko gara, eta zuengandik hartzen ere bai.